نارسایی کلیه وضعیتی است که در آن یکی یا هر دو کلیه توانایی خود را در تصفیه خون و دفع مواد زائد از بدن از دست می‌دهند. این مرحله نهایی بیماری مزمن کلیه، که به عنوان بیماری کلیوی مرحله پایانی (ESRD) نیز شناخته می‌شود، می‌تواند بدون درمان مناسب منجر به تجمع سموم در بدن و اختلال در عملکرد سایر اندام‌ها شود. در بسیاری از موارد، بیماران برای ادامه زندگی نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه دارند.
یکی از چالش‌های اصلی در تشخیص نارسایی کلیه، فقدان علائم واضح در مراحل اولیه است. بسیاری از افراد تا زمانی که بیماری به مراحل پیشرفته نرسیده، از وجود آن بی‌اطلاع هستند. علائمی مانند تغییر در الگوی ادرار، تورم در اندام‌ها، خستگی مفرط و تنگی نفس ممکن است به تدریج ظاهر شوند و اغلب نادیده گرفته می‌شوند. شناخت این نشانه‌ها و انجام آزمایش‌های منظم می‌تواند به تشخیص زودهنگام و پیشگیری از پیشرفت بیماری کمک کند. بنابراین، آگاهی از علائم اولیه نارسایی کلیه و مراجعه به موقع به پزشک اهمیت بسزایی دارد.
علائم اولیه نارسایی کلیه
نارسایی کلیه یکی از بیماری‌های خاموش و پیشروندهای است که در مراحل اولیه ممکن است علائم واضحی نداشته باشد. با این حال، بدن ما نشانه‌هایی را ارسال می‌کند که در صورت توجه به آن‌ها می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد. در ادامه، به برخی از علائم اولیه نارسایی کلیه می‌پردازیم که ممکن است برای هر فردی روی دهد. دانستن این موارد برای اطرافیان و پرستار سالمند در منزل ضروری است.
تغییر در الگوی ادرار
یکی از نخستین نشانه‌های نارسایی کلیه، تغییر در الگوی ادرار است. این تغییرات می‌تواند شامل افزایش یا کاهش دفعات ادرار، ادرار تیره‌رنگ، کف‌آلود یا وجود خون در ادرار باشد. این علائم به دلیل اختلال در عملکرد فیلتر کردن کلیه‌ها بروز می‌کنند. گاهی نیز سوزش ادرار نشانه ای از آغاز نارسایی کلیه خواهد بود.
تورم (ادم)
کلیه‌ها نقش مهمی در تعادل مایعات بدن دارند. در صورت نارسایی کلیه، مایعات اضافی در بدن تجمع یافته و منجر به تورم در پاها، مچ‌ها، دست‌ها یا اطراف چشم‌ها می‌شود. این تورم به دلیل عدم توانایی کلیه‌ها در دفع مایعات اضافی است. بیماری کلیه پلی کیستیک در این دسته نیز جای می گیرد.
خستگی و ضعف عمومی
کلیه‌های سالم هورمونی به نام اریتروپویتین تولید می‌کنند که تولید گلبول‌های قرمز را تحریک می‌کند. در صورت نارسایی کلیه، تولید این هورمون کاهش یافته و منجر به کم‌خونی، خستگی مفرط و ضعف عمومی می‌شود.
تنگی نفس
تجمع مایعات در بدن می‌تواند به ریه‌ها نفوذ کرده و باعث تنگی نفس شود. همچنین، کم‌خونی ناشی از نارسایی کلیه می‌تواند منجر به کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها و احساس تنگی نفس گردد.
تهوع و استفراغ
افزایش سطح مواد زائد و سموم در خون به دلیل عملکرد ناقص کلیه‌ها می‌تواند منجر به تهوع، استفراغ و کاهش اشتها شود. این علائم معمولاً در مراحل پیشرفته‌تر نارسایی کلیه ظاهر می‌شوند.
خارش پوست
تجمع مواد زائد مانند فسفر در خون می‌تواند باعث خارش شدید و مداوم پوست شود. این خارش معمولاً در مراحل پیشرفته نارسایی کلیه بروز می‌کند و ممکن است با خشکی پوست همراه باشد.
طعم فلزی در دهان و بوی بد نفس
افزایش سطح اوره و سایر مواد زائد در خون می‌تواند منجر به احساس طعم فلزی در دهان و بوی بد نفس شود. این علائم نشان‌دهنده تجمع سموم در بدن به دلیل عملکرد ناقص کلیه‌ها هستند.
فشار خون بالا
کلیه‌ها نقش مهمی در تنظیم فشار خون دارند. در صورت نارسایی کلیه، این تنظیم مختل شده و منجر به افزایش فشار خون می‌شود. از سوی دیگر، فشار خون بالا نیز می‌تواند به کلیه‌ها آسیب رسانده و یک چرخه معیوب ایجاد کند.
توجه به این علائم و مراجعه به موقع به پزشک می‌تواند از پیشرفت نارسایی کلیه جلوگیری کرده و کیفیت زندگی فرد را حفظ کند.
عوامل خطر و گروه‌های پرخطر
نارسایی کلیه یکی از بیماری‌های مزمن و پیشروندهای است که در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌تواند به عوارض جدی منجر شود. شناخت عوامل خطر و گروه‌های پرخطر در ابتلا به این بیماری، نقش مهمی در پیشگیری و کنترل آن دارد. در ادامه، به بررسی این عوامل می‌پردازیم:
دیابت: دیابت یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای نارسایی کلیه است. سطح بالای قند خون می‌تواند به مرور زمان به عروق خونی کوچک در کلیه‌ها آسیب رسانده و عملکرد آن‌ها را مختل کند. مطالعات نشان می‌دهند که دیابت کنترل‌نشده می‌تواند منجر به بیماری کلیوی دیابتی شود.
- فشار خون بالا: فشار خون بالا می‌تواند به عروق خونی کلیه‌ها آسیب رسانده و باعث کاهش عملکرد آن‌ها شود. از سوی دیگر، نارسایی کلیه نیز می‌تواند منجر به افزایش فشار خون شود، که این امر یک چرخه معیوب ایجاد می‌کند.
- سابقه خانوادگی بیماری کلیوی: افرادی که در خانواده‌شان سابقه بیماری کلیوی وجود دارد، بیشتر در معرض خطر ابتلا به نارسایی کلیه هستند. این موضوع می‌تواند به دلیل عوامل ژنتیکی یا سبک زندگی مشترک باشد.
- مصرف طولانی‌مدت برخی داروها: استفاده مداوم از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند. همچنین، برخی داروهای دیگر نیز ممکن است بر عملکرد کلیه تأثیر منفی بگذارند.
- بیماری‌های خودایمنی: برخی بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس می‌توانند باعث التهاب و آسیب به بافت کلیه شوند. در این بیماری‌ها، سیستم ایمنی به اشتباه به بافت‌های بدن حمله می‌کند، که می‌تواند به نارسایی کلیه منجر شود.
گروه‌های پرخطر
برخی افراد به دلیل شرایط خاص، بیشتر در معرض خطر ابتلا به نارسایی کلیه هستند:
- از کار افتادن کلیه سالمندان: با افزایش سن، عملکرد کلیه‌ها به طور طبیعی کاهش می‌یابد. سالمندان بیشتر در معرض بیماری‌های مزمن مانند دیابت و فشار خون بالا هستند، که این موارد می‌توانند خطر نارسایی کلیه را افزایش دهند. از کار افتادن کلیه در سالمندان خطرات بسیاری به همراه داد.
- بیماران مزمن: افرادی که به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا یا بیماری‌های قلبی مبتلا هستند، بیشتر در معرض خطر نارسایی کلیه قرار دارند.
- افراد با سبک زندگی ناسالم: عادات ناصحیح مانند تغذیه نامناسب، کم‌تحرکی، مصرف دخانیات و الکل می‌توانند به مرور زمان به کلیه‌ها آسیب برسانند و خطر نارسایی کلیه را افزایش دهند.
توجه به این عوامل و انجام معاینات منظم می‌تواند به پیشگیری از نارسایی کلیه کمک کند.
تشخیص و اقدامات لازم
تشخیص زودهنگام نارسایی کلیه نقش حیاتی در پیشگیری از پیشرفت بیماری و حفظ عملکرد کلیه‌ها دارد. در صورت مشاهده علائم اولیه مانند تغییر در الگوی ادرار، تورم، خستگی یا فشار خون بالا، مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌های تشخیصی ضروری است. در ادامه، روش‌های اصلی تشخیص نارسایی کلیه و اقدامات مرتبط با آن در قالب جدول ارائه شده است:
| روش تشخیص | توضیح |
|---|---|
| آزمایش خون | علائم نارسایی کلیه در آزمایش خون و بررسی سطح کراتینین و نیتروژن اوره خون (BUN) برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها. |
| آزمایش ادرار | بررسی وجود پروتئین یا خون در ادرار که می‌تواند نشانه آسیب به فیلترهای کلیوی باشد. |
| تصویربرداری | استفاده از سونوگرافی برای بررسی ساختار کلیه‌ها، اندازه، شکل و وجود ناهنجاری‌هایی مانند کیست یا انسداد. |
| بیوپسی کلیه | در موارد خاص، نمونه‌برداری از بافت کلیه برای بررسی دقیق‌تر و تشخیص نوع بیماری کلیوی. |
| تست eGFR | محاسبه نرخ تخمینی فیلتراسیون گلومرولی برای ارزیابی میزان تصفیه خون توسط کلیه‌ها. |
| تست‌های تکمیلی | در صورت نیاز، آزمایش‌های تکمیلی مانند اسکن CT یا MRI برای بررسی دقیق‌تر ساختار و عملکرد کلیه‌ها انجام می‌شود. |
عوارض کلیه ناسالم
داشتن کلیه‌های ناسالم می‌تواند تأثیرات جدی بر سلامت عمومی بدن داشته باشد. کلیه‌ها مسئول تصفیه خون، دفع مواد زائد، تنظیم تعادل مایعات و الکترولیت‌ها، و تولید برخی هورمون‌ها هستند. اختلال در عملکرد آن‌ها می‌تواند به بروز عوارض متعددی منجر شود.
در سایت www.mayoclinic.org می‌خوانیم:
بیماری مزمن کلیه می‌تواند تقریباً هر قسمت از بدن شما را تحت تأثیر قرار دهد. عوارض احتمالی عبارتند از:
- احتباس مایعات، که می‌تواند منجر به تورم در بازوها و پاها، فشار خون بالا یا تجمع مایع در ریه‌ها (ادم ریوی) شود.
- افزایش ناگهانی سطح پتاسیم در خون (هیپرکالمی)، که می‌تواند عملکرد قلب را مختل کند و تهدید کننده زندگی باشد.
- کم خونی
- بیماری قلبی
- استخوان‌های ضعیف و افزایش خطر شکستگی استخوان
- کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ یا کاهش باروری
- آسیب به سیستم عصبی مرکزی، که می‌تواند باعث مشکل در تمرکز، تغییرات شخصیتی یا تشنج شود.
- کاهش پاسخ ایمنی، که شما را در برابر عفونت آسیب‌پذیرتر می‌کند.
- پریکاردیت، التهاب غشای کیسه‌مانندی که قلب شما را احاطه کرده است (پریکارد).
- عوارض بارداری که خطراتی را برای مادر و جنین در حال رشد به همراه دارد.
- آسیب برگشت‌ناپذیر به کلیه‌های شما (بیماری کلیوی در مرحله نهایی)، که در نهایت نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه برای بقا دارد.
دستاوردها و تحقیقات علمی در زمینه پیشگیری، تشخیص و درمان نارسایی کلیه
در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های علمی چشمگیری در زمینه نارسایی کلیه به‌ویژه در حوزه پیشگیری، تشخیص و درمان این بیماری حاصل شده است. این دستاوردها نه‌تنها افق‌های جدیدی در مدیریت این بیماری گشوده‌اند، بلکه امیدهای تازه‌ای برای بیماران و متخصصان فراهم کرده‌اند:
داروهای جدید با اثرات محافظتی بر کلیه
- مهارکننده‌های SGLT2: داروهایی مانند کاناگلیفلوزین، داپاگلیفلوزین و امپاگلیفلوزین که ابتدا برای درمان دیابت نوع 2 توسعه یافته بودند، در مطالعات اخیر نشان داده‌اند که می‌توانند پیشرفت بیماری کلیوی را کند کرده و نیاز به دیالیز را کاهش دهند.
- آگونیست‌های گیرنده GLP-1: داروهایی مانند سمیگلوتاید (Ozempic) و داروهای مشابه آن، علاوه بر کنترل قند خون، با کاهش خطر نارسایی کلیه، وخامت عملکرد کلیه و مرگ ناشی از بیماری کلیوی در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 و نارسایی کلیه همراه با کاهش وزن، تأثیر مثبت داشته‌اند.
راهنمایی‌های بالینی به‌روز
راهنمای بالینی KDIGO 2024 برای ارزیابی و مدیریت بیماری کلیوی مزمن، با استفاده از شواهد علمی به‌روز، توصیه‌هایی برای تشخیص زودهنگام، ارزیابی ریسک، مدیریت فشار خون، استفاده از مهارکننده‌های سیستم رنین-آنژیوتانسین-آلدوسترون، مهارکننده‌های SGLT2 و مدیریت بیماری‌های همراه ارائه کرده است.
درمان‌های نوین برای کم‌خونی ناشی از بیماری کلیوی مزمن
داروهای جدید مانند Daprodustat و Vadadustat: این داروها به‌عنوان درمان‌های خوراکی برای کم‌خونی ناشی از بیماری کلیوی مزمن در بزرگسالان تحت دیالیز تأیید شده‌اند و می‌توانند جایگزین مناسبی برای درمان‌های تزریقی باشند
پیش‌بینی پیشرفت بیماری با استفاده از هوش مصنوعی
استفاده از مدل‌های یادگیری ماشین و هوش مصنوعی برای پیش‌بینی پیشرفت بیماری کلیوی مزمن با دقت بالا در حال توسعه است. این ابزارها می‌توانند به پزشکان در ارزیابی ریسک و تصمیم‌گیری‌های درمانی کمک کنند.
درمان‌های ترکیبی برای کنترل فشار خون در بیماران با بیماری کلیوی مزمن
داروهایی مانند Ocedurenone، که یک آنتاگونیست گیرنده مینرالوکورتیکوئید غیر استروئیدی است، در حال توسعه برای درمان فشار خون در بیماران با بیماری کلیوی مزمن هستند و می‌توانند خطر هیپرکالمی را کاهش دهند.
کلیه مصنوعی قابل کاشت
پروژه “The Kidney Project” در حال توسعه یک کلیه مصنوعی قابل کاشت است که می‌تواند عملکرد طبیعی کلیه را تقلید کرده و نیاز به دیالیز را کاهش دهد. این دستگاه از فناوری نانو برای فیلتر کردن خون استفاده می‌کند و می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.
پیشگیری و سبک زندگی سالم
پیشگیری از نارسایی کلیه نیازمند اتخاذ سبک زندگی سالم و مدیریت عوامل خطر است. کنترل منظم قند خون و فشار خون از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه محسوب می‌شود، زیرا دیابت و فشار خون بالا از عوامل اصلی آسیب به کلیه‌ها هستند. رعایت رژیم غذایی سالم، به‌ویژه کاهش مصرف نمک و غذاهای پرچرب، می‌تواند به حفظ سلامت کلیه‌ها کمک کند. مصرف کافی آب نیز برای عملکرد مناسب کلیه‌ها ضروری است، زیرا به دفع سموم و مواد زائد از بدن کمک می‌کند. علاوه بر این، ورزش منظم و حفظ وزن مناسب نقش مهمی در پیشگیری از نارسایی کلیه ایفا می‌کنند.
پرهیز از مصرف بی‌رویه داروها، به‌ویژه داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، نیز اهمیت دارد، زیرا این داروها می‌توانند به کلیه‌ها آسیب برسانند. ترک سیگار و کاهش مصرف الکل از دیگر اقدامات مؤثر در حفظ سلامت کلیه‌ها هستند، زیرا سیگار و الکل می‌توانند به عروق خونی آسیب زده و عملکرد کلیه‌ها را مختل کنند. در نهایت، انجام معاینات منظم پزشکی و بررسی عملکرد کلیه‌ها، به‌ویژه در افراد با عوامل خطر، می‌تواند به تشخیص زودهنگام مشکلات کلیوی و پیشگیری از پیشرفت آن‌ها کمک کند.
آگاهی و آموزش عمومی
آگاهی و آموزش عمومی در زمینه نارسایی کلیه از ارکان اساسی پیشگیری و مدیریت این بیماری است. بیماری کلیه به‌ویژه در مراحل اولیه اغلب بدون علامت است و بسیاری از افراد از وضعیت سلامت کلیه‌های خود بی‌اطلاع هستند. مطالعات نشان می‌دهند که افزایش آگاهی عمومی می‌تواند به شناسایی زودهنگام علائم و مراجعه به موقع به پزشک منجر شود، که در نتیجه آن، پیشرفت بیماری کندتر شده و کیفیت زندگی بیماران بهبود می‌یابد .
در این راستا، مؤسسه «سفیر آرامش» با در اختیار داشتن پرستاران آموزش‌دیده و متخصص در زمینه مراقبت از بیماران کلیوی، شرایط مناسبی برای نگهداری این بیماران فراهم می‌آورد. این پرستاران با ارائه آموزش‌های لازم به بیماران و خانواده‌های آنان، نظارت دقیق بر وضعیت سلامت، و ارائه مشاوره‌های تخصصی، نقش مهمی در بهبود وضعیت جسمی و روانی بیماران ایفا می‌کنند. همچنین، با ارائه خدمات مراقبتی در منزل، بیماران می‌توانند در محیطی آرام و آشنا تحت مراقبت قرار گیرند، که این امر به کاهش استرس و بهبود روند درمان کمک می‌کند.
در نهایت، ترکیب آگاهی عمومی با خدمات تخصصی ارائه‌شده توسط پرستاران ماهر، می‌تواند به پیشگیری از پیشرفت نارسایی کلیه و ارتقای کیفیت زندگی بیماران منجر شود.
آیا نارسایی کلیه در مراحل اولیه علائمی دارد؟
بله، ممکن است علائمی مانند تغییر در الگوی ادرار، تورم خفیف یا خستگی مشاهده شود، اما در بسیاری از موارد، علائم در مراحل اولیه خفیف و غیرقابل توجه هستند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده علائمی مانند ادرار کف‌آلود، تورم در پاها یا صورت، خستگی مفرط یا تغییرات در الگوی ادرار، توصیه می‌شود به پزشک مراجعه کنید.
آیا از کار افتادن کلیه باعث مرگ می‌شود؟
بله، نارسایی کلیه می‌تواند در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، منجر به مرگ شود. در صورت نارسایی کلیه، این عملکرد مختل می‌شود و مواد سمی در بدن تجمع می‌کنند. نارسایی کلیه به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می‌شود
