یکی از بیماری های رایجی که امروزه اکثر افراد نوجوان و سالمند را درگیر میکند، توهم است این بیماری زمانی ایجاد می شود که فرد چیزهای غیر واقعی را حس کرده و نمی تواند اتفاقات واقعی و غیر واقعی را تفکیک کند، توهم زمانی خطرناک است که افراد به طور کلی در یک دنیای غیر واقعی زندگی کنند، به طور معمول توهم علائم بیماری های دیگری است به این معنا که یک بیماری خطرناک تر در روان فرد ایجاد شده که نشانه اصلی آن توهم است. پرستار سالمند و خانوادهها باید تلاش کنند علت و دلایل اصلی بیماری توهم را شناسایی کنند و روشهای درمانی مناسب را به کار ببرند، زیرا برخی مواقع امکان دارد در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع توهم به یک بیماری جداگانه تبدیل می شود.
توهم چیست؟
توهم برداشت نادرستی از اشیاء یا وقایع است که شامل حواس پنجگانه میشود: بینایی، شنوایی، بویایی، لامسه و چشایی. توهمات به نظر واقعی میرسند، اما واقعی نیستند. واکنشهای شیمیایی و یا ناهنجاریها در مغز انسان باعث ایجاد توهمات میشوند. توهمات معمولاً نشانهای از اختلالات مرتبط با روانپریشی، بهویژه اسکیزوفرنی هستند، اما همچنین ممکن است ناشی از مصرف مواد، شرایط عصبی و برخی وضعیتهای موقت نیز باشند و گاهی با هذیان همراه میشوند.
یک فرد ممکن است توهمی را تجربه کند بدون آنکه بداند آنچه را که تجربه میکند واقعی نیست. وقتی شخصی فکر میکند توهمش واقعی است، این به عنوان یک علامت روانپریشی در نظر گرفته میشود. هنگام بروز توهم شما چیزهایی را میشنوید، میبینید، بو میکنید، مزه میزنید یا احساس میکنید که به نظر واقعی میآیند، اما فقط در ذهنتان وجود دارند و گاهی این تجربه ذهنی میتواند با هذیان نیز همراه شود.
به نقل از وبسایت clevelandclinic:
توهمات برداشتهای نادرستی از تجربیات حسی هستند. برخی از توهمات عادی هستند، مانند آنهایی که در هنگام خواب رفتن یا بیدار شدن ایجاد میشوند. اما دیگر توهمات ممکن است نشانهای از یک وضعیت جدیتر مانند اسکیزوفرنی یا زوال عقل باشند.
توهم در سالمندان
هنگامی که سالمند به وسیله حواس فیزیکی چیزهای غیر واقعی را احساس می کند دچار توهم شده است، توهم در سالمندان و سایر گروههای سنی به یک شکل بوده و علائم و نشانه های آن یکی هستند، به صورت کلی تو هم دارای دو دسته اصلی است:
- توهم تخیلی
در توهم تخیلی فرد مبتلا اتفاقات و شرایطی را احساس می کند که به هیچ وجه در واقعیت وجود ندارد، و تنها در ذهن او ساخته شده اند.
- توهم معمول در سالمندان
توهم معمول امکان دارد به طور واقعی نیز وجود داشته باشد.
انواع توهم در سالمندان
چندین نوع مختلف از توهم در سالمندان وجود دارد، از جمله:
1- توهم در شنوایی (صوتی)
این نوع توهمات شایعترین نوع توهم در سالمندان هستند. که شامل شنیدن صداهایی است که واقعی نیستند، مانند موسیقی، صداهای پا یا صدای درهایی که به هم کوبیده میشوند. برخی افراد صداهایی از دیگران میشنوند در حالی که هیچ کس صحبت نکرده است. این صداها ممکن است مثبت، منفی یا خنثی باشند و ممکن است از شما بخواهند که کاری انجام دهید که ممکن است به خود یا دیگران آسیب برساند.
2- توهم بینایی (دیداری)
این توهمات شامل دیدن چیزهایی هستند که واقعی نیستند، مانند اشیاء، اشکال، افراد، حیوانات یا نورها.
3- توهم لمسی (لامسه)
این توهمات باعث میشوند سالمند احساس لمسی روی بدن خود یا حرکتی در بدن خود کند که واقعی نیست. این مورد ممکن است شامل احساس خزیدن حشرات روی پوست یا حرکت اندامهای داخلی باشد.
4- توهم بویایی (بویایی)
این توهمات شامل تجربه بویهایی هستند که وجود ندارند یا هیچ کس دیگری نمیتواند آنها را حس کند.
5- توهم چشایی (چشایی)
این توهمات طعمهایی ایجاد میکنند که اغلب عجیب یا ناخوشایند هستند. توهمات چشایی (که معمولاً طعم فلزی دارند) یک علامت نسبتاً رایج برای افرادی است که به صرع مبتلا هستند.
6- توهم حضور
این توهمات باعث میشوند که فرد احساس کند کسی در اتاق کنار او یا در پشت سرش ایستاده است.
7- توهم پروپریوسپشن (Proprioception)
این توهمات باعث میشوند فرد فکر کند که بدن شما در حال حرکت است، مانند پرواز یا شناور شدن، در حالی که اینطور نیست.
8- توهم مرتبط با خواب
همچنین اختلالات خواب در سالمندان ممکن است باعث ایجاد توهمات زیر در آنان بشود:
- توهم بیدارشدن از خواب: اینها توهماتی هستند که در هنگام بیدار شدن از خواب اتفاق میافتند. برای بیشتر افراد، این توهمات عادی تلقی میشوند و نگرانکننده نیستند. این توهمات ممکن است در افرادی که به برخی اختلالات خواب مبتلا هستند، بیشتر رایج باشند.
- توهم هنگام خواب رفتن: اینها توهماتی هستند که در هنگام خواب رفتن اتفاق میافتند. معمولاً کوتاهمدت هستند و حدود 86 درصد آنها بصری هستند. افراد معمولاً الگوها و اشکال متحرک یا تصاویری زنده از چهرهها، حیوانات یا صحنهها را میبینند. این توهمات معمولاً نگرانکننده نیستند.
علت و دلایل توهم در سالمندان
تاکنون هیچ دلیل خاصی که به تنهایی سبب به وجود آمدن تو هم در افراد شود، شناخته نشده است، اما برخی از علت های شایع این اختلال سوء استفاده جنسی و جسمی در زمان کودکی، زمینه ژنتیکی، ثبت خاطره بد در ذهن بیمار، استفاده از داروهای همراه عوارض توهم، ضربه مستقیم به سر می باشد. لازم به ذکر است که اگر توهم علائم بیماری دیگر محسوب شود، همان بیماری علت توهم در سالمندان می باشد. در ادامه به برخی از مهمترین علت ها شایع توهم در سالمندان میپردازیم:
1. زوال عقل و بیماری آلزایمر
یکی از اصلیترین دلایل توهم در سالمندان، اختلالات شناختی مانند آلزایمر یا سایر انواع دمانس است. در این شرایط، مغز اطلاعات را بهدرستی پردازش نمیکند و سالمند ممکن است صداها یا اشیایی را ببیند یا بشنود که وجود ندارند. به همین دلیل، توهم در سالمندان و توهم در بیماران آلزایمری در مجموع، یکی از مشکلات شایع و مهم محسوب میشود که نیاز به مراقبت و توجه ویژه دارد.
2. عفونتها بهویژه عفونت ادراری
عفونتهای ساده مانند عفونت مجاری ادراری در سالمندان میتوانند باعث بروز سردرگمی ذهنی، توهم و تغییر در سطح هوشیاری شوند، بهویژه اگر با تب همراه باشند. این وضعیت معمولاً نشانهای از بروز دلیریوم (Delirium) در سالمند است، حالتی حاد از اختلال هوشیاری که در آن تمرکز، توجه و درک واقعیت در سالمند مختل میشود.
دلیریوم در اثر عفونت، مصرف داروها یا تغییرات متابولیکی ایجاد میشود و در صورت عدم درمان بهموقع، ممکن است باعث تشدید علائم روانی مانند توهم یا هذیان شود، زیرا دلیریوم معمولاً بهصورت ناگهانی در پی عفونتها، تب، کمآبی یا داروها ایجاد میشود و یکی از علل اصلی توهم ناگهانی در سالمندان است.
3. کم آبی یا کم خوابی
کاهش آب بدن یا اختلال در خواب میتواند باعث اختلال در عملکرد مغز و ایجاد توهم، بهخصوص در افراد مسن شود.
4. مصرف داروهای خاص
داروهایی مثل داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب، داروهای خوابآور و حتی بعضی مسکنها ممکن است بهعنوان عارضه جانبی، ایجاد توهم کنند. این موضوع در سالمندانی که چندین دارو همزمان مصرف میکنند، شایعتر است.
5. آسیب مغزی یا سکته
ضربه به سر یا سکته مغزی میتواند منجر به اختلال در ادراک و حتی بروز توهم در سالمندان شود.
6. اختلالات روانی مثل افسردگی یا اسکیزوفرنی سالمندی
اگرچه اسکیزوفرنی بیشتر در سنین جوانی آغاز میشود، اما اشکال خفیفتری از روانپریشی ممکن است در سالمندان هم دیده شود، بهخصوص در افرادی که سابقه افسردگی شدید دارند.
7. سوگواری و شوک عاطفی
مرگ همسر یا عزیزان میتواند به بروز اختلالات روانی موقت مانند توهم در برخی سالمندان منجر شود، بهویژه اگر فرد سابقه افسردگی داشته باشد.
8. تب بالا یا اختلالات متابولیکی
بالا رفتن دمای بدن یا اختلال در الکترولیتها میتواند عملکرد طبیعی مغز را مختل کند و توهم ایجاد شود.
این نکته نیز باید گفته شود که تشخیص توهم، سطح آن یا دلیل آن، یک موضوع کاملاً تخصصی بوده که پزشک متخصص مغز و اعصاب با انجام معاینات پزشکی توانایی پی بردن به آن را دارد.
رابطه توهم و هذیان گفتن در سالمندان
توهم و هذیان هر دو تجربههای ذهنی غیرواقعی هستند که در سالمندان شایعند، اما شکل بروز آنها کمی متفاوت است.
توهم تجربهای حسی است: دیدن، شنیدن یا احساس چیزی که وجود ندارد.
هذیان تجربهای فکری و اعتقادی است: باور به چیزهایی که واقعی نیستند، حتی وقتی شواهد خلاف آن وجود دارد.
در سالمندان گاهی توهم میتواند به هذیان منجر شود و بالعکس، یعنی فرد چیزی را میبیند یا میشنود و سپس ذهن او آن را به یک باور یا فکر غلط تبدیل میکند. بنابراین این دو حالت اغلب با هم دیده میشوند و بررسی و درمان آنها معمولاً بهصورت همزمان انجام میشود.
علت هذیان گفتن سالمندان چیست؟
هذیان گفتن در سالمندان، مانند توهم، میتواند ناشی از اختلالات شناختی، بیماریهای مغزی یا تغییرات عصبی باشد. سالمند ممکن است باورهای نادرست یا فکرهایی غیرواقعی را بیان کند، حتی وقتی شواهد واضح خلاف آن وجود دارد.
علت های شایع هذیان در سالمندان:
- زوال عقل و بیماری آلزایمر
- عفونتها، بهویژه عفونت ادراری
- مصرف داروهای خاص یا تداخل دارویی
- اختلالات روانی مانند افسردگی یا اسکیزوفرنی سالمندی
- شوکهای عاطفی یا سوگواری
- تب بالا یا مشکلات متابولیکی
روش درمان توهم در سالمندان
توهم در سالمندان معمولاً خود یک بیماری مستقل نیست، بلکه نشانهای از یک مشکل زمینهای جدیتر است؛ مانند زوال عقل، اختلالات روانی، عفونتها یا مصرف داروهای خاص. بنابراین، اولین گام در درمان، شناسایی علت اصلی توهم است. درمان مؤثر تنها زمانی امکانپذیر است که بیماری زمینهای بهدرستی تشخیص داده شده و تحت کنترل قرار گیرد.
مراجعه به پزشک متخصص مغز و اعصاب یا روانپزشک، مرحلهای حیاتی در روند درمان است. پزشک با انجام آزمایشهای فیزیکی، ارزیابی روانی، و در صورت نیاز تصویربرداری از مغز، علت بروز توهم را شناسایی کرده و براساس آن، برنامه درمانی مناسب را تجویز میکند.
داروی ضد توهم در سالمندان
در مواردی که توهم ناشی از اختلالات روانی مانند دمانس یا روانپریشی باشد، پزشک ممکن است از داروهای ضد توهم (Antipsychotics) استفاده کند. این داروها باید با دوز پایین و با احتیاط بالا در سالمندان مصرف شوند، زیرا بدن افراد مسن بهویژه نسبت به عوارض جانبی حساستر است.
برخی از داروهایی که در موارد خاص ممکن است تجویز شوند شامل:
-
ریسپریدون (Risperidone)
-
کوتیاپین (Quetiapine)
-
اولانزاپین (Olanzapine)
-
هالوپریدول (Haloperidol) – در شرایط حاد و کوتاهمدت
مصرف خودسرانه یا طولانیمدت این داروها در سالمندان میتواند منجر به عوارضی مانند افزایش خطر سکته مغزی، افت فشار خون، خوابآلودگی بیش از حد، یا تشدید علائم شناختی شود. بنابراین مصرف این داروها تنها باید تحت نظر پزشک متخصص انجام شود.
درمان توهم سالمندان در طب سنتی
از آنجاکه توهم سالمندان میتواند ناشی از ضعف قوای مغزی، سوءمزاج یا تغییرات عصبی باشد، در طب سنتی ایرانی، تمرکز بر تعادل مزاج و تقویت مغز و اعصاب است تا ذهن سالمندان آرامتر و تمرکز آنها بهتر شود.
راهکارهای طب سنتی برای کاهش توهم سالمندان:
1.اصلاح مزاج:
مصرف غذاهای سبک و مغذی، پرهیز از غذاهای چرب، شور یا خیلی گرم و سرد، به حفظ تعادل مغز و کاهش توهم کمک میکند.
2. گیاهان دارویی و دمنوشها:
- اسطوخودوس، سنبلالطیب و بادرنجبویه: آرامبخش طبیعی و کاهش اضطراب.
- مریمگلی و زعفران: تقویت حافظه و تمرکز.
- سنجد و به: کمک به قوای مغزی و کاهش اختلالات عصبی.
3. تقویت مغز و اعصاب:
مصرف مغزهای خوراکی مانند گردو و بادام، انجام تمرینهای ذهنی مثل حل جدول و خواندن، میتواند به کاهش توهم سالمندان کمک کند.
4. روشهای آرامسازی و سبک زندگی:
خواب منظم، کاهش استرس و ایجاد محیط آرام برای سالمندان، نقش مهمی در کنترل توهم دارد.
با رعایت این نکات ساده در طب سنتی، میتوان احتمال بروز توهم سالمندان را کاهش داد و کیفیت زندگی آنها را بهبود بخشید.
سایر اقدامات درمانی و مراقبتی
- درمان بیماریهای زمینهای (مانند عفونت، دیابت، اختلالات تیروئید یا زوال عقل)
- اصلاح داروهایی که ممکن است توهم ایجاد کرده باشند
- حمایت روانی، گفتوگو و حضور افراد مورد اعتماد در کنار سالمند
- تنظیم محیط زندگی به گونهای که اضطراب، محرکهای ذهنی منفی و گیجی را کاهش دهد
- بهرهگیری از مراقبت تخصصی در منزل توسط پرستاران آموزشدیده
رفتار با سالمند مبتلا به توهم
یکی از عوامل بسیار مهم در پیشروی و بدتر شدن توهم در سالمندان که در بهبود آن نیز نقش تاثیرگذاری دارد، نحوه رفتار اطرافیان یا پرستار سالمند ارزان قیمت با این اشخاص می باشد، اگر در خانواده شما سالمندی که دچار توهم شده است، وجود دارد باید نکاتی که در ادامه مطالب به آنها اشاره شده است را رعایت کنید:
- قبل از هر چیزی به توهمات آنها اهمیت ندهید و در چنین شرایطی با صبوری و آرامش کامل موضوع واقعی را برای آنها توضیح دهید.
- همانطور که مستحضر هستید اصلی ترین علل توهم، تنهایی سالمند است. بنابراین شما هرگز نباید او را تنها بگذارید و در صورتی که به فعالیت های دیگر مشغول هستید، و نمی توانید به طور ۲۴ ساعته همراه سالمند خود باشید می توانید از خدمات پرستار سالمند در منزل استفاده کنید، تا از به فکر رفتن او و ایجاد توهم در مغز او جلوگیری کند.
- سالمندانی که دچار توهم شده اند در صورت تکرار خاطرات خوب، روند درمان بیماری آنان تسریع می یابد، خانواده یا پرستار سالمند باید خاطرات خوب را بازگو کنند، آلبوم ها و فیلم های قدیمی را به نمایش بگذارند.
توهم یک بیماری روانی یا از علائم سایر بیماریهاست که در طول زمان پیشرفت میکند. بنابراین در صورت مشاهده رفتارهای غیرواقعی یا تغییرات شدید در رفتار سالمند، باید با روانپزشک مشورت شود تا در صورت لزوم، به متخصص مغز و اعصاب مراجعه شود.
در برخی موارد، پیشرفت بیماریهای عصبی و شناختی میتواند نشانهای از ضعیف شدن عمومی بدن باشد. در این مرحله، آگاهی از علائم مرگ در پیری برای خانواده و پرستار سالمند اهمیت زیادی دارد تا بتوانند با آرامش و درک بهتر، مراقبتهای عاطفی و جسمی لازم را فراهم کنند. این علائم معمولاً شامل کاهش اشتها، ضعف شدید، خوابآلودگی مداوم و کاهش واکنش به محیط اطراف است که باید با حمایت و حضور نزدیک اطرافیان مدیریت شود.
سخن پایانی
ما در مطالب بالا سعی کردیم درباره توهم در سالمندان علت و انواع آن اطلاعات لازم را در اختیارتان قرار دهیم، بنابراین در صورت مشاهده رفتارهای نامناسب از سالمند خود، نسبت به آن بی اهمیت نباشید زیرا در سبک زندگی سالم سالمند بسیار تاثیرگذار است و حتما با روانپزشک درباره بیماری صحبت کنید، تا بیماری به موقع تشخیص و درمان شود.
سوالات متداول
1- علت هذیان گفتن سالمندان در بیداری چیست؟
هذیان گفتن سالمندان در بیداری میتواند ناشی از توهم، اختلالات روانی، زوال عقل، داروها و … باشد.
2- راه درمان توهم شنیداری چیست؟
با مشاوره روانشناختی، داروهای ضد روانپریشی و تغییرات در سبک زندگی مانند کاهش مصرف الکل و داروهای توهم زا میتوان این بیماری را درمان کرد.
3. توهم در سالمندان چیست؟
توهم تجربه حسی غیرواقعی است که سالمند چیزی را میبیند، میشنود یا احساس میکند که وجود ندارد.
4. هذیان گفتن سالمندان چه تفاوتی با توهم دارد؟
هذیان باور یا فکر غلط است که فرد به آن اطمینان دارد، حتی وقتی شواهد خلاف آن وجود دارد، اما توهم تجربه حسی است.
5. دلایل شایع توهم در سالمندان چیست؟
اختلالات شناختی مانند آلزایمر، مصرف داروها، کمآبی، عفونتها و مشکلات عصبی از دلایل شایع توهم هستند.
