بسیاری از ما زیر فشار چالش‌های عاطفی، ذهنی و اجتماعی دچار سردرگمی می‌شویم و گاهی احساس می‌کنیم در داستان زندگی خود نقش تماشاگر را بازی می‌کنیم، نه نویسنده. روایت درمانی (Narrative therapy) با تاکید بر داستانهایی که درباره زندگی خود ساخته‌ایم، کمک میکند دوباره نقش فعال را در روایت شخصی‌مان به دست بگیریم. این رویکرد باور دارد که هر فرد مجموعه‌ای از روایت‌ها را با خود حمل میکند؛ روایت‌هایی درباره توانایی‌ها، شکست‌ها، روابط، هویت و آینده. گاهی برخی از این داستان‌ها محدودکننده و دردآور می‌شوند و اجازه نمی‌دهند فرد توانایی‌ها و ظرفیت‌های واقعی‌اش را ببیند. روایت درمانی با احترام به تجربه درونی فرد، بدون سرزنش و با باور به اینکه خود فرد بهترین شناخت را از زندگی‌اش دارد، او را در بازنویسی این روایت‌ها همراهی میکند.
هدف این روش آن است که فرد مشکلات و چالش‌های خود را بیرون از هویت شخصی‌اش ببیند، روایت‌های آسیب‌زا را بشناسد و با ایجاد فاصله از آنها، امکان ساختن داستانی سالم‌تر و توانمندسازتر را پیدا کند. در این مسیر، درمانگر نه در جایگاه دانای مطلق، بلکه در نقش یک همراه و همکار ظاهر می‌شود، کسی که با کمک فرد داستان غالب ذهنی‌اش را بررسی کرده و بخش‌های پنهان و توانمند آن را آشکار میکند. روایت درمانی در سال‌های اخیر در جهان توجه روزافزونی یافته و در حوزه‌های مختلف از جمله خدمات پرستاری در منزل نیز میتواند به عنوان ابزاری حمایتی برای ارتقای کیفیت زندگی افراد مورد استفاده قرار گیرد.
روایت درمانی چیست؟
اگرچه از عناصر اصلی در روایت درمانی در انواع روان درمانی ها استفاده می شود، اما این روش درمانی در درجه اول از طریق نوشته های مایکل وایت و دیوید اپستون، دو درمانگر مستقر در نیوزیلند بدست آمده است. روایت درمانی در دهه 1980 به دنبال اثرگذاری توانمند و ارائه مشاوره ای است که ماهیتی غیر سرزنش کننده و غیرپاتولوژیک دارد، گسترش یافته است و با در نظر گرفتن سه مولفه اصلی گسترش یافت. موارد زیر زمینه ساز ارتباط بین یک روایت درمانگر و بیمار را ایجاد می کند:
احترام در روایت درمانی:
با بیماری که در روایت درمانی شرکت می کند، به خاطر شجاعتی که برای روبرو شدن با مشکلات روانی و چالش های شخصی لازم است، با احترام رفتار می شود و کاملا از او حمایت می شود.
عدم سرزنش:
هیچ تقصیری متوجه بیمار نیست زیرا بیمار بخشی از داستان خود است و همچنین بیمار هم تشویق می شوند که دیگران را سرزنش نکنند. در عوض، بیمار بر شناخت و تغییر داستانهای ناخواسته و غیر مفید در مورد خود و دیگران تمرکز می شود.
بیمار به عنوان یک متخصص:
در این روش به روایت درمانگران به عنوان یک مرجع مشاوره نگاه نمی شود، بلکه به عنوان یک شریک و همکار در کمک به رشد و بهبودی بیماران توجه می گردد. در این مسیر یک بیمار خود را به خوبی می شناسند و کاوش در این اطلاعات باعث تغییر روایت و داستان زندگی آنها می گردد.
مفاهیم کلیدی روایت درمانی چیست؟
کانون روایت درمانی حول داستانهایی است که ما در درون خود رشد می دهیم و زندگی خود را با آن داستان ها طی می کنیم. ما به تجربیات شخصی خود معنا می دهیم و این معانی که به دست ما رسیده یا توسط دیگران به ما تحمیل شده است، بر نحوه مشاهده خود و دنیای اطراف ما تأثیر می گذارد. روایت درمانی مربوط به داستان های زندگی ما است، اعتقاد بر این است که بر افکار و به نوبه خود، تصمیم گیری و رفتارهای ما تأثیر می گذارد.
اصول روایت درمانی
یک واقعیت از نظر اجتماعی ساخته می شود. نحوه تعامل ما با دیگران بر نحوه تجربه این واقعیت تأثیر می گذارد. این تجربه ها با دیگران به واقعیت شناخته شده ما تبدیل می شوند. واقعیت تحت تأثیر زبان است و مردم تجربیات را از طریق زبان تفسیر می کنند و افراد مختلف می توانند تفسیرهای مختلفی از یک واقعه یا تعامل مشابه داشته باشند.
داشتن یک روایت می تواند به ما در حفظ و سازماندهی واقعیت کمک کند. توسعه یک روایت یا داستان می تواند به ما کمک کند تا تجربیات خود را بیشتر درک کنیم. هیچ “واقعیت عینی” وجود ندارد. مردم می توانند واقعیت های مختلفی از یک تجربه داشته باشند. آنچه ممکن است برای ما درست باشد ممکن است برای شخص دیگری صدق نکند و کاملا نادرست به نظر بیاید .
روایت درمانی نشان می دهد که ما داستان هایی را در طول زندگی خود می سازیم این کار راهی برای درک تجربیات خود است و می توان همزمان داستان های زیادی را در موارد مختلف در ذهن پرورش داد. اگرچه برخی از داستان ها می توانند مثبت و برخی دیگر منفی باشند، اما همه داستان ها بر زندگی ما در گذشته، حال و آینده تأثیر می گذارند. همانطور که در روایت درمانی شرح داده شده است ، داستان ها شامل چهار عنصر زیر هستند که با هم کار می کنند:
- مجموعه وقایع و اتفاقات هستند
- در یک دنباله پیوند داده شده است
- در طول زمان رخ می دهند
- طبق یک طرح و برنامه رخ می دهند
عوامل بسیاری می توانند در پیشرفت و گسترش داستان های ذهن ما نقش داشته باشند. این عوامل بر چگونگی تفسیر رویدادها یا تعاملات و همچنین معانی که ما به آنها میدهیم تأثیر می گذارند. برخی از عوامل عبارتند از:
- سن
- وضعیت اقتصادی اجتماعی
- رقابت ها
- قومیت
- جنسیت
- هویت جنسی
وقتی به این عوامل می اندیشیم، احتمالاً اعتقاداتی درباره آنها داریم و معنای آنها بر ما و جهان بینی ما تاثیر گذار خواهد بود. اعتقادات ما پیرامون این موارد شکل می گیرد.
داستان غالب ذهن ما چیست ؟
اگرچه ما می توانیم همزمان چندین داستان را در ذهن خود داشته باشیم، اما معمولاً داستانی وجود دارد که بیشتر از بقیه غالب است. وقتی داستان غالب ما مانع رسیدن ما به موفقیت و شادکامی شود و یا تلاش های ما را برای رشد و تغییر از بین ببرد، مسئله ساز می شود. در بسیاری از مواقع، هنگامی که افراد به مشاوره روی می آورند، با یک داستان غالب در ذهن خود روبرو می شوند که باعث درد عاطفی و ناراحتی آنها می شود.
یک روایت درمانگر با بیمار همکاری می کند تا داستان هایی را که درباره خود، زندگی و روابطشان دارند، کشف کند. وقتی یک داستان غالب در ذهن بیمار مشکل ساز باشد می توان رد پای آن را در تعاملات ما با دیگران، در تصمیم گیری ها و الگوهای رفتاری مشاهده نمود. روایت درمانی بر جستجو و کاوش در این داستان ها تأکید دارد، زیرا این مشکلات می توانند تأثیر بسزایی در تصمیم گیری و رفتار ما داشته باشند.
چگونه روایت درمانی به بیمار کمک می کند؟
روایت درمانی بر روی این داستان ها تمرکز می نماید، به ویژه داستان های غالب که مشکل ساز هستند و به نظر می رسد مانع از زندگی ما در بهترین کیفیت می شوند. یک پرستار سالمند آموزش دیده و متخصص برای کشف این داستان ها و جستجوی اطلاعاتی که به ما کمک می کند تا این داستان های مسئله دار را به چالش بکشیم، با بیمار همکاری می کند. از طریق روایت درمانی، ما می توانیم داستان های جایگزینی را که فرصتی برای به چالش کشیدن قضاوت های قبلی ماست طراحی نماییم و به کشف سایر اطلاعاتی که در مورد موضوع مورد نظر در ذهن خود داریم بپردازیم.
کاوش در ذهن به ما کمک می کند تا دیدگاه خود را گسترش و وسعت بخشیم، اعتقادات قدیمی و ناسالم را به چالش بکشیم و ذهن خود را به روی شیوه های جدید زندگی بازتاب دهیم که بیانگر یک داستان دقیق تر و سالم تر از موضوع مورد نظر است. در روایت درمانی، تأكید شدیدی بر جدایی فرد از مشكل وی وجود دارد. با این کار، فرد شروع به درک این نکته می کند که توانایی تجربه چیز جدیدی را دارد. مفاهیم قدیمی و غیر مفیدی که به مرور در داستان های ما بافته شده اند ، می توانند در این روش به صورت کامل به چالش کشیده شوند.
با گسترش دید بیمار نسبت به شخصیت خود و کشف اطلاعات دیگر در ذهن، بیمار می تواند فضای خوبی برای تغییرات سالم در افکار، احساسات و رفتارهای خود ایجاد نماید. وقتی فضا و فاصله ای بین ما و مشکل ما ایجاد شود، بهتر می توانیم آن مشکل را بررسی کنیم و انتخاب کنیم که چه چیزی به ما کمک می کند و چه چیزی کمک کننده و سازنده نخواهد بود.
تکنیک های روایت درمانی
انواع روشها و تمرینات در روایت درمانی برای کمک به افراد در بهبود و عبور از یک داستان مشکل ساز وجود دارد. برخی از تکنیک های متداول شامل موراد زیر می باشد:
یافتن روایت غالب:
یکی از موارد اصلی که یک درمانگر روایت می تواند به بیمار خود کمک کند این است که شروع به جمع بندی روایت خود کند. با انجام این کار، بیمار می تواند داستان غالبی که در طول زندگی آن را دنبال کرده است و از آن آگاهی نداشته است را شناسایی کند. همانطور که داستانهای بیمار کنار هم قرار می گیرد، روایت درمانگر در تلاش است تا داستان غالب و مسئله دار را شناسایی کند.
برون سازی:
برون سازی سازی بدین معنا است که در حالی که ما داستان زندگی خود را بیان می‌کنیم اما می توانیم همزمان ناظر خودمان شویم. ما از این تمرین برای ایجاد فاصله بین خود و مشکلات خود استفاده می کنیم که اصطلاحاً آن را برون سازی می نامیم. وقتی یک فاصله بین ما و مشکلمان وجود داشته باشد، بهتر می‌توانیم تمرکز خود را بر تغییر رفتارهای ناخواسته بگذاریم تا اینکه احساس کنیم مشکل در درون خود ماست.
ساختارشکنی:
ساختارشکنی برای کمک به بیمار برای رسیدن به یک وضوح در داستان غالب استفاده می شود. زمان هایی وجود دارد که داستان غالب ما می تواند به شدت در ذهن قدرتمند و طاقت فرسا باشند و گویی که هرگز نمی توانیم از زیر بار رنج آنها بیرون بیاییم.
یک درمانگر روایت با ما همکاری می کند تا داستان خود را به قسمت های کوچکتر تقسیم کنیم و مشکل خود را به وضوح و با جزییات مشاهده نماییم. بنابراین درک این نکته که ما از داستان های زندگی برای سازماندهی و معنا سازی جهان و تجربیات خود استفاده می کنیم ، مهم است. باید هموراه به یاد داشته باشیم که کلمات ما چقدر می توانند قدرتمند باشند و چقدر می توانند در تصمیم گیری و رفتار ما تأثیر بگذارند.
روایت درمانی به افراد اجازه می دهد تا نه تنها شخصیت واقعی خود را پیدا کنند بلکه برای همیشه از عقاید واقعی خود پیروری نماید . این روش به بیمار این فرصت را میدهد تا در برطرف کردن مشکلات زندگی خود متخصص شوند و به گونه ای زندگی کنند که منعکس کننده اهداف و ارزش‌های آنها را باشد. ما انسان ها بیش از آنچه فکر می کنیم قدرت رشد و تغییر داریم، به خصوص وقتی اطلاعات کافی در مورد شخصیت واقعی خود و داستان خود را داشته باشیم.
سوالات متداول
آیا روایت درمانی برای همه مناسب است؟
البته که خیر. این تنها یکی از ده ها روش درمانی است که یک روان درمانگر میتواند انجام دهد. هر درمانگر مثل یک پزشک، نسخه ای مختص به همان بیمار تجویز میکند و نمی توان گفت که همه دارو ها برای همه بیماران مفید است.
آیا روایت درمانی در ایران انجام می شود؟
تا جایی که ما اطلاع داریم این یک روش پیچیده و حساس است و در ایران تخصص کافی برای آن هنوز به وجود نیامده است.
