منظور از بیماری خودایمنی Autoimmune disease آن دسته از بیماری‌هایی است که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم خودی آسیب می‌رساند. این بیماری‌ها می‌توانند به شکل‌های مختلفی از شدت کم تا وخیم ظاهر شوند و زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهند، به گونه‌ای که حتی نیاز به پرستار بیمار وجود داشته باشد.
متاسفانه، با ظهور بیماری کووید-۱۹، تحقیقات جدیدی نشان داده‌اند که ممکن است بین این بیماری‌ها و ویروس کرونا ارتباطاتی وجود داشته باشد. از این رو، افراد بیشتری به دنبال اطلاعات دقیق در مورد بیماری‌های خودایمنی و روش‌های درمان آنها هستند. در ادامه، قصد داریم به بررسی جامع این دسته از بیماری‌ها بپردازیم.
بیماری خود ایمنی چیست؟
بیماری‌های خودایمنی به وضعیتی اشاره دارند که در آن سیستم ایمنی بدن به صورت اشتباه به بافت‌های سالم خود بدن حمله‌ور می‌شود. به طور معمول، سیستم ایمنی برای دفاع از بدن در برابر پاتوژن‌ها مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها عمل می‌کند و با شناسایی این مهاجم‌های خارجی، سلول‌های جنگنده‌ای برای مقابله با آنها ارسال می‌کند. اما در مریضی خودایمنی، سیستم ایمنی قادر به تشخیص صحیح بین سلول‌های بیگانه و سلول‌های خودی نیست و برخی از بافت‌ها مانند مفاصل یا پوست را به عنوان مهاجم می‌شناسد.
این اشتباه باعث می‌شود که پروتئین‌هایی به نام آنتی‌بادی‌ها به سلول‌های سالم حمله کنند. برخی بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت نوع ۱ تنها بر یک بافت خاص، مانند پانکراس، تاثیر می‌گذارند، در حالی که بیماری‌های دیگری همچون لوپوس سیستمیک اریتروماتوز می‌توانند به طور گسترده به کل بدن آسیب برسانند. موارد دیگری مثل آلوپسی آره آتا که نوعی ریزش مو در سالمندان و دیگر گروه‌های سنی است نیز جزو بیماری‌های خودایمنی محسوب می‌شوند.
طول عمر بیماران خود ایمنی چقدر است؟
طول عمر بیماران مبتلا به هرگونه مریضی خودایمنی مانند سایر افراد قابل محاسبه و تخمین نمیباشد و به واسطه سختی و شدت نوع بیماری بازه عمر افراد میتواند زیاد و کم شود. به عنوان مثال فردی که مبتلا به دیابت است امکان دارد به واسطه شدت بیماری طول عمر کمتری نسبت به فرد مبتلا به روماتیسم داشته باشد. به طور کلی در صورتی که فردی مبتلا به این نوع بیماری ها باشد با شدت گرفتن علائم آن نیاز به خدمات پرستار سالمند پیدا می کنند.
انواع بیماری های خودایمنی
بیماری‌های خودایمنی شامل انواع مختلفی هستند که تعداد آنها به حدود 80 نوع نیز می‌رسد. در این بخش به برخی از شایع‌ترین موارد در بین انواع بیماری خودایمنی می‌پردازیم.
| ام اس | دیابت نوع ۱ | آرتریت | پسوریازیس | بیماری سلیاک |
| لوپوس | سندرم شوگرن | تیروئیدیت | کم‌خونی | روماتیسم |
- ام اس (MS)
حملات ام اس یکی از رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین اختلالات خودایمنی است که در آن به غلاف محافظ سلول‌های عصبی، معروف به میلین، آسیب می‌رسد. این غلاف به طور طبیعی باید از سلول‌های عصبی محافظت کند، اما در بیماری ام اس، عملکرد آن مختل می‌شود و در نتیجه، ارتباطات بین بدن و مغز دچار مشکل می‌شود. بیماری ام اس معمولا با علائم خفیفی مانند بی‌حسی، ضعف، یا گزگز شدن در دست و پا شروع می‌شود، اما با گذشت زمان ممکن است پیشرفت کند.
- بیماری خودایمنی دیابت نوع ۱
در دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند و آنها را از بین می‌برد. انسولین هورمونی است که به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند. بدون انسولین کافی، قند خون افزایش می‌یابد که میتواند به آسیب به رگ‌های خونی و ارگان‌های مختلف بدن، از جمله قلب، کلیه، چشم‌ها و اعصاب منجر شود که نیاز به مراقبت از بیماری دیابتی در منزل می باشد.
- آرتریت روماتوئید
در آرتریت روماتوئید، سیستم ایمنی به مفاصل حمله کرده و باعث قرمزی، گرما، درد و سفتی در مفاصل می‌شود. برخلاف استئوآرتریت که بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود، آرتریت روماتوئید میتواند در سنین جوانی، حتی در حدود ۳۰ سالگی آغاز شود.
- پسوریازیس
پسوریازیس یک اختلال پوستی است که در آن سلول‌های پوست به طور غیرطبیعی سریع تقسیم می‌شوند. این مسئله منجر به ایجاد لکه‌های قرمز ملتهب با فلس‌های سفید نقره‌ای بر روی پوست می‌شود. حدود ۳۰ درصد از افرادی که پسوریازیس دارند به آرتریت پسوریاتیک نیز دچار می‌شوند که شامل ورم و درد در مفاصل است.
- بیماری سلیاک
بیماری سلیاک باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن به پروتئین گلوتن که در غذاهای حاوی گندم و جو وجود دارد، واکنش نشان دهد. این واکنش منجر به التهاب و آسیب به پوشش روده کوچک می‌شود. علائم بیماری سلیاک شامل درد شکم، اسهال و احساس سوزش در روده است.
- لوپوس
لوپوس یک بیماری خودایمنی است که میتواند چندین عضو و بافت را به طور همزمان تحت تأثیر قرار دهد. علائم اولیه آن شامل راش‌های پوستی و لکه‌های پروانه‌ای روی صورت است. با پیشرفت بیماری، علائم دیگری مانند التهاب و ورم مفاصل، خشکی مفاصل، حساسیت به نور خورشید، تغییرات در ناخن‌ها، تب، خستگی و ریزش مو ممکن است ظاهر شوند. این علائم معمولاً صبح‌ها تشدید می‌شود و میتواند به مشکلات جدی‌تری در سایر اندام‌ها منجر شود.
- سندرم شوگرن
سندرم شوگرن یکی از بیماری‌های خودایمنی مهم است که با خشکی چشم‌ها و دهان و درد مفاصل مشخص می‌شود. این اختلال به غده‌های ترشح‌کننده مایعات، مانند غدد اشکی و بزاقی، آسیب می‌زند و به همین دلیل موجب خشکی و ناراحتی در این نواحی می‌شود. همچنین، ممکن است مفاصل نیز تحت تاثیر قرار گیرند و به درد دچار شوند.
- تیروئیدیت هاشیموتو
تیروئیدیت هاشیموتو نوعی مریضی خودایمنی است که به طور خاص به غده تیروئید حمله می‌کند و باعث اختلال در تولید هورمون‌های تیروئید می‌شود. این بیماری موجب کم‌کاری تیروئید و علائمی نظیر خستگی، افزایش وزن، ریزش مو و التهاب در غده تیروئید می‌شود.
- کم‌خونی مزمن و خطرناک
این وضعیت ناشی از کمبود پروتئین ساخته شده توسط سلول‌های پوششی معده است که برای جذب ویتامین B12 از غذا ضروری است. کمبود ویتامین B12 باعث کم‌خونی و اختلال در سنتز DNA می‌شود. این نوع کم‌خونی در افراد مسن شایع‌تر است.
- التهاب روده
التهاب روده به انواع مختلفی تقسیم می‌شود، از جمله بیماری کرون که میتواند از دهان تا معقد را تحت تأثیر قرار دهد و کولیت زخمی (کولیت اولسراتیو) که فقط روده بزرگ و راست‌روده را درگیر می‌کند.
- روماتیسم مفصلی
این بیماری خودایمنی باعث حمله سیستم ایمنی به مفاصل شده و به دنبال آن، گرما، قرمزی و دردهای مفصلی ایجاد می‌کند. علائم روماتیسم در کودکان به مرور زمان شدیدتر شده و ممکن است حتی اثرات روحی به دنبال داشته باشد.
علت ابتلا به بیماری و مریضی خود ایمنی
به صورت کلی باید گفت که علت دقیق اختلالات خود ایمنی هنوز شناخته نشده است، زیرا این بیماری‌ها می‌توانند طیف گسترده‌ای از مشکلات را ایجاد کنند. با این حال، برخی عوامل ممکن است به افزایش خطر ابتلا بیماری خودایمنی کمک کنند.
عواملی مانند استرس، ژنتیک، مصرف برخی داروها، تماس با مواد شیمیایی مضر و رژیم غذایی ناسالم مانند مصرف زیاد غذاهای چرب و شور ممکن است در بروز این مشکلات نقش داشته باشند. همچنین، تحقیقات نشان داده‌اند که زنان بیشتر از مردان به این اختلالات دچار می‌شوند و این بیماری‌ها معمولا در سنین باروری شیوع بیشتری دارند.
به نقل از وبسایت رسمی my.clevelandclinic :
چه چیزی باعث بیماری های خود ایمنی می شود؟
علت دقیق بیماری های خود ایمنی ناشناخته است. با این حال، عوامل خطری وجود دارد که ممکن است شانس ابتلا به یک بیماری خودایمنی را افزایش دهد. عوامل خطر عبارتند از:
- برخی داروها با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود در مورد عوارض جانبی داروهای فشار خون، استاتین ها و آنتی بیوتیک ها صحبت کنید
- داشتن خویشاوندان مبتلا به بیماری های خودایمنی. برخی از بیماری ها ژنتیکی هستند – آنها در خانواده ایجاد می شوند
- سیگار کشیدن
- قبلاً یک بیماری خودایمنی دارید. شما در معرض خطر بیشتری برای ایجاد دیگری هستید
- قرار گرفتن در معرض سموم
- زن بودن – 78 درصد افرادی که به بیماری خودایمنی مبتلا هستند زن هستند
- چاقی
- عفونت ها
علائم بیماری خودایمنی
با وجود تنوع زیاد در بیماری‌های خودایمنی و نواحی مختلفی که سیستم ایمنی به اشتباه به آنها حمله می‌کند، بسیاری از این بیماری‌ها علائم مشابهی را به همراه دارند. برخی از علائم اختصاصی به دسته‌های خاصی از این بیماری‌ها تعلق دارند و تنها در مبتلایان به آن دسته‌ها مشاهده می‌شوند. علائم شایع مریضی خودایمنی شامل موارد زیر هستند:
- احساس خستگی و ضعف عمومی
- احساس کسالت و ناخوشی
- درد و تورم مفاصل
- مشکلات و تغییرات پوستی
- درد شکمی و اسهال و یبوست
- تب
- غدد متورم
- اختلال در تمرکز
- ریزش مو
- گزگز شدن دست و پاها یا بی‌حسی
نحوه تشخیص مریضی خود ایمنی
تشخیص بیماری خود ایمنی میتواند کمی سخت باشد، زیرا هیچ تست اختصاصی برای شناسایی دقیق نوع بیماری وجود ندارد. افزون بر این، علائم این اختلال با سایر بیماری‌ها ممکن است مشابه و گمراه‌کننده باشند. درد عضلانی و سایر علائم رایج می‌توانند در بسیاری از بیماری‌ها مشاهده شوند که این موضوع فرآیند تشخیص را سخت‌تر می‌کند. در نتیجه، پزشکان ممکن است برای رسیدن به تشخیص نهایی به زمان بیشتری نیاز داشته باشند.
آزمایش تشخیص بیماری خودایمنی
تشخیص مریضی خودایمنی معمولاً به سادگی با یک تست انجام نمی‌شود و پزشکان از ترکیبی از روش‌ها برای تشخیص استفاده می‌کنند. این شامل بررسی علائم، آزمایش‌های فیزیکی و انجام تست‌های مختلف است. تست‌های معمول برای تشخیص بیماری‌های خود ایمنی شامل موارد زیر هستند:
- تست آنتی بادی هسته‌ای (ANA)
این تست معمولا اولین آزمایشی است که پزشک برای بررسی احتمال بیماری‌های خودایمنی درخواست می‌دهد. نتیجه مثبت این تست به معنای احتمال وجود بیماری خودایمنی است، اما نمی‌تواند به طور قطع نوع بیماری را مشخص کند. - آزمایش‌های آنتی بادی برای بیماری خودایمنی
برای شناسایی آنتی بادی‌های خاص تولید شده در بیماری‌های خود ایمنی مختلف، از تست‌های ویژه استفاده می‌شود. این تست‌ها می‌توانند به تشخیص نوع خاصی از بیماری کمک کنند. - آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون (CBC)
این آزمایش به بررسی تعداد و نوع سلول‌های خون پرداخته و میتواند نشانه‌هایی از التهاب یا اختلالات خونی را نشان دهد. - آزمایش سرعت رسوب گلبول‌های قرمز (ESR) برای مریضی خودایمنی
این نوع تست برای اندازه‌گیری سرعت رسوب گلبول‌های قرمز در خون استفاده می‌شود و میتواند نشانگر التهاب یا عفونت در بدن باشد. - آزمایش آنالیز ادرار
این آزمایش برای بررسی مشکلات مربوط به کلیه‌ها و سیستم ادراری و شناسایی علائم بیماری‌های خودایمنی که می‌توانند بر عملکرد کلیه‌ها تاثیر بگذارند، کاربرد دارد.
راه های درمان بیماری خودایمنی
برای مقابله با بیماری خودایمنی، معمولاً از داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی استفاده می‌شود تا فعالیت سیستم ایمنی کاهش یافته و آسیب به بافت‌ها و اندام‌ها کنترل شود. این داروها شامل کورتیکواستروئیدها، عوامل ضد پروتئین، مهارکننده‌های کلسینورین و آنتی‌بادی‌های مونوکلونال هستند و در اشکال مختلفی مانند قرص، شربت، تزریقات و کپسول ارائه می‌شوند.
پزشک با توجه به شدت و نوع بیماری، داروی مناسب را تجویز می‌کند. همچنین، داروهای ضدالتهاب و کاهش‌دهنده درد مفاصل و ضایعات پوستی نیز ممکن است تجویز شوند. فیزیوتراپی و جراحی نیز به عنوان روش‌های مکمل کاربرد دارند. به عنوان مثال برای انسداد روده، جراحی راهکار درمانی مکمل محسوب می‌شود.
درمان مریضی خود ایمنی در طب سنتی
طب سنتی برای درمان مریضی خودایمنی از گزینه‌های دارویی مختلف استفاده می‌کند که به کاهش التهاب و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کنند. در اینجا با برخی از گیاهان دارویی موثر آشنا می‌شویم:
زردچوبه؛ بهترین درمان سنتی بیماری خود ایمنی:
برای استفاده، یک قاشق چای‌خوری زردچوبه را در یک فنجان شیر حل کرده و بجوشانید. این محلول را قبل از خواب بنوشید. همچنین می‌توانید زردچوبه را به عنوان ادویه در غذاها استفاده کنید.
درمان مریضی خودایمنی در طب سنتی با زنجبیل:
با خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی، زنجبیل میتواند به درمان بیماری‌های خودایمنی کمک کند. برای تهیه چای زنجبیل، ریشه زنجبیل را رنده کرده و با آب بجوشانید. سپس به آن عسل و آب لیمو اضافه کنید و این چای را تا سه بار در روز مصرف کنید.
سرکه سیب برای درمان بیماری خودایمنی در خانه:
سرکه سیب حاوی کلسیم، منیزیم، پتاسیم و فسفر است که میتواند به کاهش درد مفاصل و تورم کمک کند. می‌توانید سرکه سیب را با آب یا در ترکیب با چای زنجبیل مصرف کنید.
دارچین برای بیماری خود ایمنی:
دارچین دارای خاصیت ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی است و میتواند برای بیماری‌های خودایمنی مفید باشد. شما می‌توانید دمنوش دارچین تهیه کرده و با عسل ترکیب کنید.
رایحه درمانی هم یک درمان نوین است که می تواند تاثیر خوبی روی بیماری های خود ایمنی بگذارد.
غذاهای مفید برای درمان بیماری های خود ایمنی
افرادی که به بیماری خودایمنی مبتلا هستند باید رژیم غذایی خود را با مواد غذایی خاصی تقویت کنند تا به بهبود سیستم ایمنی بدن کمک کنند. برخی از این مواد غذایی عبارتند از:
- ماهی سالمون
- سبزیجات برگ‌دار
- آووکادو
- آناناس
- آلوئه‌ورا
- بروکلی
- گل‌کلم
- قارچ
جلوگیری از بیماری های خود ایمنی
متأسفانه، همچنان هیچ راه‌حل قطعی برای پیشگیری از بیماری‌های خود ایمنی وجود ندارد. اما متخصصان پیشنهاد می‌کنند که برای کاهش خطر ابتلا یا پیشگیری از بازگشت علائم، موارد زیر رعایت شود:
- برنامه ورزشی منظم
- ترک سیگار و الکل
- اجتناب از تماس با سموم و عوامل محیطی مضر
- پیروی از رژیم غذایی سالم
- به حداقل رساندن مصرف غذاهای فرآوری شده
- غذاهای مضر برای مریضی خود ایمنی
برخی مواد غذایی می‌توانند برای افراد مبتلا به بیماری خودایمنی حساسیت‌زا باشند، از جمله:
- محصولات لبنی
- گوشت
- تخم‌مرغ
- غذاهای حاوی گلوتن
بیماری خودایمنی گروهی از اختلالات هستند که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم خود حمله می‌کند. این بیماری‌ها می‌توانند در انواع مختلفی از جمله کم‌خونی خطرناک، التهاب روده، ام اس و روماتیسم مفصلی بروز کنند. بیماری خودایمنی میتواند به طور گسترده‌ای بر ارگان‌های مختلف تاثیر بگذارد و علائم متنوعی مانند درد مفاصل، التهاب و خستگی ایجاد کند. علل دقیق بروز این بیماری‌ها هنوز مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی، محیطی و سبک زندگی تاحدودی ممکن است نقش داشته باشند.
در حالی که درمان قطعی برای این بیماری‌ها وجود ندارد، راهکارهای مختلف می‌توانند به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کنند. استفاده از خدمات پرستاری بیمار سفیر آرامش میتواند نقش بسیار زیادی در بهبود و کنترل بیماری داشته باشد.
سوالات متداول
چه عواملی می‌توانند به بروز بیماری‌های خودایمنی کمک کنند؟
عوامل ژنتیکی، عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، عوامل محیطی مانند تماس با سموم و مواد شیمیایی و عوامل هورمونی، همچنین، استرس و رژیم غذایی نامناسب ممکن است در ابتلا به این بیماری نقش داشته باشند.
آیا درمان قطعی برای بیماری‌های خودایمنی وجود دارد؟
متأسفانه، در حال حاضر درمان قطعی برای اکثر بیماری‌های خودایمنی وجود ندارد. اما درمان‌های مختلفی می‌توانند به کنترل علائم و کاهش التهاب کمک کنند.
آیا بیماری خود ایمنی کشنده است؟
بیماری‌های خودایمنی ممکن است خطرناک باشند، اما با درمان مناسب معمولاً کشنده نیستند.
