سندرم دامپینگ وضعیتی است که معمولاً پس از جراحی‌های معده یا کاهش وزن، به ویژه جراحی‌هایی که بر روی معده یا مری انجام می‌شود، بروز می‌کند. این سندرم زمانی رخ می‌دهد که غذا، به ویژه قند، به سرعت از معده به روده کوچک منتقل می‌شود.
علائم معمولاً در عرض 10 تا 30 دقیقه پس از غذا خوردن بروز می‌کند و شامل گرفتگی‌های شکمی و اسهال است. در برخی موارد، این علائم ممکن است تا 1 تا 3 ساعت پس از غذا خوردن ظاهر شود. برای پیشگیری از سندرم دامپینگ، تغییرات در رژیم غذایی مفید است. توصیه می‌شود وعده‌های غذایی کوچک‌تر مصرف کنید و از مصرف غذاهای حاوی قند پرهیز کنید. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به کمک پرستار بیمار، مصرف دارو یا حتی جراحی باشد. با ما همراه باشید تا اطلاعات جامعی درباره این سندرم کسب کنید.
سندرم دامپینگ چیست؟
سندرم دامپینگ وضعیتی است که در آن معده به سرعت محتویات خود را به روده کوچک منتقل می‌کند، وضعیتی که به آن “تخلیه سریع معده” نیز گفته می‌شود. در این شرایط، روده کوچک به طور ناگهانی حجم زیادی از غذای هضم نشده را دریافت می‌کند که می‌تواند باعث بروز علائم ناخوشایند مانند تهوع، نفخ، گرفتگی شکم و اسهال شود. این وضعیت همچنین می‌تواند باعث تغییرات ناگهانی در سطح قند خون گردد.
این عارضه معمولا پس از انجام جراحی‌های معده یا مری بروز می‌کند. اکثر افراد مبتلا به سندرم دامپینگ علائمی نظیر اسهال و گرفتگی شکم را حدود ۱۰ تا ۳۰ دقیقه پس از خوردن غذا تجربه می‌کنند. در برخی موارد، علائم می‌توانند تا ۱ تا ۳ ساعت پس از غذا خوردن نیز ظاهر شوند و شامل هر دو نوع علائم زودرس و دیررس باشند. برای پیشگیری از این وضعیت، تغییرات در رژیم غذایی پس از جراحی بسیار مفید است. استرس و یبوست هم به شدت در این سندرم دخیل هستند.
خبر خوب این است که معمولاً سندرم دامپینگ با گذشت زمان بهبود می‌یابد. نوع خفیف‌تر این بیماری که به سندرم دامپینگ زودرس معروف است، معمولاً طی سه ماه برطرف می‌شود. در مقابل، نوع شدیدتر و دیررس سندرم دامپینگ ممکن است بین ۱۲ تا ۱۸ ماه طول بکشد تا بهبود یابد. در هر دو حالت، تغییرات رژیمی می‌تواند به کاهش علائم و تسریع روند بهبودی کمک کند. این تغییرات شامل مصرف وعده‌های غذایی کوچک‌تر، کاهش مصرف قند و افزایش مصرف پروتئین و فیبر هستند که در ادامه بیشتر درمورد آن صحبت می‌کنیم.
علائم سندرم دامپینگ
ابتدا باید بگوییم که در شرایط کنترل شده، سندرم دامپینگ به طور کلی خطرناک یا تهدیدکننده زندگی نیست. با این حال، شکل شدیدتر آن می‌تواند منجر به کاهش وزن سریع و کمبود تغذیه‌ای شود و اسهال مداوم ممکن است باعث کم‌آبی بدن گردد. با این حال، بسیاری از افراد قادر به مدیریت علائم خود از طریق خودمراقبتی و تغییرات رژیمی هستند. برخی تحقیقات نیز نشان داده اند که علت سکسکه با دامپینگ ارتباط دارد.
اکثر افراد به مرور زمان علائم خفیف‌تری را تجربه می‌کنند که به تدریج کاهش می‌یابد. این بیماری معمولاً به صورت دائمی باقی نمی‌ماند و با رعایت توصیه‌های رژیمی و پزشکی، بهبود قابل توجهی حاصل می‌شود. ممکن است علائم آن به دو دسته اولیه و دیررس تقسیم شود. علائم اولیه سندرم دامپینگ شامل موارد زیر هستند:
- نفخ و احساس پر بودن شکم
- حالت تهوع و استفراغ
- گرفتگی شکم
- تپش قلب و اختلالات ریتم قلبی
- احساس گرما و تعریق زیاد
- سرگیجه و سرخوشی
- اسهال
- علائم ثانویه به شرح زیر هستند:
- هیپوگلیسمی (کاهش قند خون)
- عرق کردن
- ضعف
- ضربان نامنظم و غیرطبیعی قلب
- سرخ شدن
- سرگیجه
تقریباً ۷۵ درصد از بیماران علائم اولیه را تجربه می‌کنند، در حالی که ۲۵ درصد دیگر علائم ثانویه را گزارش می‌دهند. در برخی افراد، علائم اولیه ممکن است همراه با علائم دیررس بروز کنند و سندرم دامپینگ می‌تواند حتی سال‌ها پس از جراحی ادامه داشته باشد. این علائم می‌توانند تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی فرد داشته و نیاز به تغییرات رژیم غذایی و در برخی موارد درمان‌های دیگر داشته باشند. سندرم پیش از قاعدگی نیز درد مشابهی دارد. برای رسیدگی به این موضوع درمان خانگی سندرم پیش از قاعدگی را تست کنید.
علت بروز سندرم دامپینگ
در هضم طبیعی، معده به طور کنترل شده محتویات خود را به قسمت بالایی روده کوچک تخلیه می‌کند، جایی که غذا به طور مناسب هضم و جذب می‌شود. اما پس از جراحی‌های معده، تغییرات در آناتومی دستگاه گوارش می‌تواند باعث اختلال در این فرآیند شود. برای مثال، کوچک‌تر شدن معده یا آسیب به پیلور که به تنظیم تخلیه محتویات معده کمک می‌کند، می‌تواند موجب تخلیه سریع و نامنظم مواد غذایی به روده کوچک شود.
این تخلیه سریع می‌تواند به تغییرات شدید در سطح گلوکز خون منجر شود. در نتیجه، فرد ممکن است علائم قلبی- عروقی و هیپوگلیسمی را تجربه کند. سندرم دامپینگ دیرهنگام که با تغییرات سطح گلوکز و انسولین خون مرتبط است، زمانی بروز می‌کند که قند به سرعت در روده کوچک ترشح شود. این افزایش قند خون باعث ترشح انسولین از پانکراس می‌شود که در نتیجه، سطح گلوکز خون کاهش یافته و علائم هیپوگلیسمی ظاهر می‌شود.
عوامل خطر ساز سندرم دامپینگ
توجه داشته باشید که انجام جراحی‌های لاغری و تغییرات عمده در آناتومی معده می‌تواند خطر ابتلا به سندرم دامپینگ را افزایش دهد. این نوع جراحی‌ها معمولاً برای درمان چاقی یا برخی بیماری‌های دیگر انجام می‌شوند. برخی از این جراحی‌ها شامل موارد زیر هستند:
- جراحی بای‌پس معده (Roux-en-Y): برای کاهش وزن در افراد چاق به‌کار می‌رود و بخشی از معده را دور می‌زند.
- عمل جراحی اسلیو معده: برای کاهش حجم معده و کاهش وزن انجام می‌شود.
- گاسترکتومی: برداشتن بخشی یا تمام معده به دلایل مختلف از جمله درمان سرطان معده
- ازوفاژکتومی: برداشتن تمام یا بخشی از لوله غذا (مری) برای درمان سرطان مری
- فوندوپلیکاسیون: برای درمان بیماری ریفلاکس معده (GERD) و فتق هیاتال
- واگوتومی: جراحی برای درمان زخم معده با قطع عصب واگ
- پیلوروپلاستی: باز کردن دریچه پیلور معده برای تسهیل عبور غذا از معده به روده کوچک
به نقل از سایت mayoclinic:
سندرم دامپینگ وضعیتی است که در آن غذا، به ویژه مواد غذایی سرشار از قند، پس از صرف غذا خیلی سریع از معده به روده کوچک شما منتقل می شود. سندرم دامپینگ که گاهی تخلیه سریع معده نامیده می شود، اغلب در نتیجه عمل جراحی روی معده یا مری رخ می دهد.
اکثر افراد مبتلا به سندرم دامپینگ، 10 تا 30 دقیقه پس از صرف غذا، علائم و نشانه هایی مانند گرفتگی شکم و اسهال را بروز می دهند. سایر افراد 1 تا 3 ساعت پس از صرف غذا علائم دارند. و برخی دیگر هم علائم اولیه و هم دیررس دارند.
درمان سندرم دامپینگ
علائم اولیه و برخی از علائم دیررس سندرم دامپینگ معمولا با گذشت زمان، معمولا حدود دو تا سه ماه، خود به خود کاهش می‌یابند. با این حال، برای کاهش علائم و تسکین ناراحتی، می‌توانید تغییرات زیر را در رژیم غذایی خود اعمال کنید.
دارو‌درمانی
اگر تغییرات رژیم غذایی نتواند علائم سندرم دامپینگ را کاهش دهد، پزشک ممکن است داروی اکتروتید (ساندواستاتین) را برای کنترل این وضعیت تجویز کند. اکتروتید به صورت تزریق زیرپوستی تجویز می‌شود و به کاهش سرعت تخلیه غذا از معده به روده کمک می‌کند، که می‌تواند به کاهش علائم سندرم دامپینگ منجر شود.
برخی از عوارض جانبی احتمالی این دارو شامل حالت تهوع، اسهال و مدفوع چرب است. بنابراین، مهم است که در مورد روش صحیح مصرف و هر گونه عارضه جانبی با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین نتیجه را از درمان به دست آورید و از عوارض ناخواسته جلوگیری کنید. برخی از داروهای مورد استفاده در درمان سندرم دامپینگ شامل موارد زیر هستند:
- تولبوتامید: این دارو به تحریک آزادسازی انسولین در خون کمک می‌کند. با افزایش ترشح انسولین، قند خون کنترل می‌شود و در نتیجه می‌تواند به مدیریت علائم مرتبط با تغییرات قند خون در سندرم دامپینگ کمک کند.
- پروپرانولول: این دارو معمولاً برای درمان فشار خون بالا و نامنظمی‌های تپش قلب استفاده می‌شود. همچنین می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند، که ممکن است برای بیمارانی که از علائم مرتبط با استرس و اضطراب در سندرم دامپینگ رنج می‌برند مفید باشد.
- اکتروتاید: این دارو یک آنالوگ سوماتوستاتین است و به طور مؤثری چندین هورمون گوارشی را مهار می‌کند. اثرات درمانی آن شامل تأخیر در تخلیه معده، کاهش ترشح هورمون‌های گوارشی، طولانی شدن زمان عبور غذا از روده کوچک، کاهش ترشح انسولین و انقباض عروق اسپلانکنیک است. مطالعات نشان داده‌اند که اکتروتاید می‌تواند علائم سندرم دامپینگ را به طور مؤثر در کوتاه‌مدت و بلندمدت کاهش دهد.
جراحی
اگر داروها و روش‌های درمانی دیگر برای کنترل سندرم دامپینگ موثر نباشند، پزشک ممکن است جراحی را به عنوان گزینه درمانی پیشنهاد کند. در این حالت، چندین نوع جراحی می‌تواند به کاهش علائم این بیماری کمک کند. این جراحی‌ها معمولا با هدف ترمیم یا اصلاح مشکلات ناشی از جراحی‌های قبلی انجام می‌شوند. برای مثال، اگر سندرم دامپینگ پس از جراحی بای‌پس معده ایجاد شود، پزشک ممکن است جراحی معکوس بای‌پس معده یا بازسازی پیلور معده را پیشنهاد کند تا عملکرد معده را به حالت طبیعی نزدیک‌تر کند و علائم بیماری را کاهش دهد.
عوارض سندرم دامپینگ
گفتیم که سندرم دامپینگ یکی از عوارض ممکن بعد از جراحی بای پس معده یا کاهش حجم معده است. این عارضه به طور معمول هنگامی رخ می‌دهد که معده نتواند به درستی محتویات خود را به روده کوچک تخلیه کند که می‌تواند منجر به علائمی مانند نفخ، اسهال و تغییرات قند خون شود. علاوه بر سندرم دامپینگ، جراحی‌های مربوط به کاهش حجم معده ممکن است با مشکلات دیگری نیز همراه باشند:
- جذب ضعیف مواد مغذی: این جراحی‌ها می‌توانند به جذب ناکافی ویتامین‌ها و مواد معدنی منجر شوند که ممکن است نیاز به مصرف مکمل‌ها را افزایش دهد.
- پوکی استخوان: کاهش جذب کلسیم به دلیل تغییرات در ساختار معده و روده می‌تواند منجر به ضعیف شدن استخوان‌ها و ایجاد پوکی استخوان شود.
- کم‌خونی: کمبود ویتامین‌ها و آهن به دلیل جذب ناکافی می‌تواند منجر به کاهش تعداد گلبول‌های قرمز و ایجاد کم‌خونی گردد.
در صورت بروز علائم سندرم دامپینگ مانند تهوع، نفخ، استفراغ، درد شکم و اسهال، به ویژه اگر تاریخچه جراحی معده یا مری دارید، به پزشک مراجعه کنید. سندرم دامپینگ ممکن است سال‌ها پس از جراحی ظهور یابد.
پزشک می‌تواند علائم شما را بررسی کرده و آزمایش‌های لازم برای تایید سندرم دامپینگ و رد سایر شرایط را تجویز کند. اگر سندرم دامپینگ تأیید شد و علائم با تغییرات رژیم غذایی یا دارو کنترل نشد، باید مشاوره پزشکی بیشتری دریافت کنید.
در صورتی که به دلیل سندرم دامپینگ دچار سوء تغذیه و کاهش وزن شدید، ممکن است نیاز به مراجعه به متخصص تغذیه داشته باشید. این متخصصان می‌توانند برنامه غذایی مناسبی را برای بهبود وضعیت تغذیه و کنترل علائم به شما ارائه دهند.
پیشگیری از سندرم دامپینگ
پیشگیری کامل از سندرم دامپینگ پس از جراحی معده یا مری امکان‌پذیر نیست، اما می‌توان با ایجاد تغییرات در رژیم غذایی به کاهش خطر آن کمک کرد. تغییرات غذایی زیر ممکن است به کاهش علائم و مدیریت سندرم دامپینگ کمک کنند:
- خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر: مصرف 5 تا 6 وعده غذایی کوچک در طول روز به جای سه وعده بزرگ می‌تواند به کاهش فشار روی معده و روده‌ها کمک کند.
- محدود کردن یا اجتناب از قند: کاهش مصرف قندهای ساده و غذاهای شیرین می‌تواند به جلوگیری از تخلیه سریع قند به روده کوچک و بروز علائم سندرم دامپینگ کمک کند.
- نوشیدن مایعات در زمان‌های جداگانه: به جای نوشیدن مایعات همراه با غذا، بهتر است در میان وعده‌ها و دور از زمان‌های غذا مایعات مصرف کنید.
- افزایش مصرف پروتئین و فیبر: خوردن غذاهای حاوی پروتئین و فیبر می‌تواند به کندتر شدن فرآیند تخلیه معده و بهبود جذب مواد مغذی کمک کند.
تغذیه بیماران مبتلا به سندرم دامپینگ
اکثر افراد با ایجاد تغییرات در رژیم غذایی قادر به مدیریت سندرم دامپینگ به طور مؤثر هستند. در صورتی که علائم شدید و مقاوم به تغییرات رژیم غذایی ادامه یابد، داروها می‌توانند گزینه‌ای مفید باشند. با این حال، داروها ممکن است عوارض جانبی داشته باشند و برای استفاده طولانی‌مدت مناسب نباشند.
برای کمک به اصلاح یا پیشگیری از علائم سندرم دامپینگ، به ویژه پس از جراحی معده، توجه به رژیم غذایی بسیار اهمیت دارد. این رژیم غذایی به شما کمک می‌کند تا علائم را کاهش داده و بهبود یابید. در زیر فهرستی از غذاهای مناسب و غذاهایی که باید از آن‌ها اجتناب کرد را بررسی می‌کنیم:
- غذاهای مفید:
- پروتئین: تخم‌مرغ، گوشت، مرغ، ماهی، آجیل و کره آجیل، لوبیا و حبوبات
- چربی‌ها: کره، سس مایونز، سس سالاد، آووکادو، ماهی روغنی، آجیل و کره آجیل
- کربوهیدرات‌های پیچیده: غلات سبوس‌دار شیرین نشده، بلغور جو دوسر، نان، برنج و پاستا
- فیبر محلول: نخود، لوبیا، سیب، پرتقال، هویج، کلم بروکلی و کلم بروکسل
- آب میوه‌های شیرین نشده و سایر نوشیدنی‌های بدون قند و کافئین
- سبزیجات تازه پخته شده
- میوه‌های کنسرو شده شیرین نشده
- میوه‌ها و سبزیجات خام
- غلات شیرین نشده: برنج و ماکارونی
- سیب‌زمینی سفید و شیرین
- لوبیا خشک
- گوشت گاو، گوشت خوک، مرغ و غذاهای دریایی
- دسرهای بدون شکرو نمک و سایر چاشنی‌های ملایم
- غذاهای مضر:
- شیرینی‌ها: کلوچه، آب‌نبات، غلات صبحانه بسته‌بندی شده، نوشیدنی‌های شیرین و دسر
- لبنیات: شیر، خامه، ماست و پنیر
- کربوهیدرات‌های ساده: محصولات نان سفید، کراکر و چیپس، آب میوه و شیرین‌کننده‌ها
- نوشیدنی‌های پرکالری: شیک‌های غذایی و مکمل‌های غذایی مایع
نکات مهم در رژیم غذایی
برای کاهش علائم سندرم دامپینگ، ایجاد تغییرات در رژیم غذایی می‌تواند بسیار موثر باشد. در ادامه چند پیشنهاد برای تنظیم رژیم غذایی آمده است:
- مصرف مایعات: از نوشیدن مایعات 30 دقیقه قبل یا بعد از غذا خودداری کنید. این کار می‌تواند کمک کند تا غذا به طور بهتری در معده باقی بماند و علائم کمتری بروز کند.
- جویدن کامل غذا: قبل از قورت دادن، غذای خود را کاملاً بجوید. این کار به هضم بهتر غذا و کاهش فشار بر معده کمک می‌کند.
- افزودن پکتین یا صمغ گوار: افزودن پکتین یا صمغ گوار به غذای خود می‌تواند به غلیظ‌تر شدن غذا کمک کند و سرعت حرکت غذا از معده به روده را کاهش دهد.
جمع بندی
سندرم دامپینگ یکی از عوارض شایع جراحی‌های معده، از جمله جراحی‌های بای‌پس معده و اسلیو معده، است که به دلیل تخلیه سریع محتویات معده به روده کوچک ایجاد می‌شود. این اختلال ممکن است به دلیل تغییر در آناتومی دستگاه گوارش، از جمله آسیب به پیلور معده یا کوچک شدن حجم معده، بروز کند. علائم سندرم دامپینگ شامل احساس نفخ، تهوع، گرفتگی شکم، تپش قلب، سرگیجه و اسهال است که می‌تواند بلافاصله پس از غذا خوردن یا چند ساعت بعد بروز کند.
برای مدیریت و کاهش علائم، تغییرات در رژیم غذایی بسیار مؤثر است. توصیه می‌شود که وعده‌های غذایی کوچک و مکرر مصرف شده و از مصرف قندهای ساده، نوشیدنی‌های شیرین و غذاهای پرکالری اجتناب شود. در عوض، مصرف پروتئین‌های سالم، چربی‌های مفید، کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبر محلول به کاهش علائم کمک می‌کند. اگر تغییرات رژیمی بهبود نیافتند، ممکن است داروهایی نظیر اکتروتاید، استفاده از خدمات پرستار بیمار سفیر آرامش و روش‌های جراحی نیاز باشد.
