دل درد نوزادان یکی از رایج‌ترین علل بی‌قراری، گریه‌های طولانی‌مدت و اختلال در تغذیه و خواب در ماه‌های اولیه زندگی است. این مشکل می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد؛ از نارسی دستگاه گوارش گرفته تا تجمع گاز، حساسیت‌های غذایی، و یا حتی شرایط محیطی. در اغلب موارد، تشخیص درست منشأ درد و اتخاذ رویکردهای ساده اما مؤثر در خانه، می‌تواند به میزان زیادی علائم را کاهش دهد.
در این مقاله، ضمن بررسی علل شایع دلدرد نوزادان، به معرفی راهکارهای خانگی ایمن و علمی برای تسکین آن پرداخته‌ایم. همچنین به نقش مراقبت تخصصی و اهمیت حضور پرستار کودک در منزل برای پایش بهتر وضعیت نوزاد اشاره خواهیم کرد. اگر شما هم با این چالش درگیر هستید، این راهنما می‌تواند کمک بزرگی برای شما باشد.
دل درد نوزادان چیست؟
دلدرد نوزاد یکی از شایع‌ترین نگرانی‌هایی است که بسیاری از والدین، به‌ویژه در ماه‌های ابتدایی تولد فرزندشان با آن روبه‌رو می‌شوند. منظور از دلدرد نوزادی، مجموعه‌ای از دردها و ناراحتی‌هایی است که نوزاد در ناحیه شکم تجربه می‌کند، بدون اینکه علت پزشکی مشخص و نگران‌کننده‌ای پشت آن باشد. این نوع دلدرد اغلب به‌صورت گریه‌های شدید، بی‌قراری، جمع‌کردن پاها به سمت شکم، و دشواری در آرام شدن بروز پیدا می‌کند.
در بسیاری از موارد، این وضعیت به نام «قولنج نوزادی» یا Infantile Colic نیز شناخته می‌شود؛ حالتی که معمولاً در سه ماه اول تولد اتفاق می‌افتد و ممکن است ساعت‌ها ادامه پیدا کند. تصور کنید نوزادی که هنوز زبان ندارد و تنها راه بیان ناراحتی‌اش گریه است، با درد شکم مواجه می‌شود—برای والدین، دیدن این صحنه نه‌تنها آزاردهنده است، بلکه می‌تواند به احساس درماندگی هم منجر شود.
اگرچه در اغلب مواقع این دل‌دردها از نظر پزشکی جدی تلقی نمی‌شوند و به‌مرور با رشد دستگاه گوارش نوزاد کاهش می‌یابند، اما شدت، تداوم یا زمان نامناسب آن‌ها (مثلاً نیمه‌شب) می‌تواند آرامش خانواده را به‌کلی مختل کند. از سوی دیگر، همین گریه‌های طولانی‌مدت ممکن است باعث نگرانی شدید والدین و حتی احساس گناه یا ناتوانی شود، به‌خصوص اگر ندانند چطور باید به کودکشان کمک کنند.
در چنین شرایطی، آگاهی از دلایل احتمالی دلدرد، راهکارهای ساده‌ی خانگی و البته کمک گرفتن از پرستاران کودک حرفه‌ای می‌تواند هم به نوزاد آرامش ببخشد و هم به والدین این اطمینان را بدهد که تنها نیستند.
علائم دلدرد در نوزادان
نوزادان هنوز نمی‌توانند با کلمات از درد یا ناراحتی خود حرف بزنند، پس تنها راهِ فهمیدن احساسات آن‌ها، دقت به زبان بدن، رفتار و واکنش‌هایشان است. دلدرد نوزاد هم دقیقاً از همین دسته مشکلات است که تنها با مشاهده‌ی علائم رفتاری می‌توان آن را شناسایی کرد. در ادامه به مهم‌ترین نشانه‌هایی می‌پردازیم که می‌توانند خبر از دلدرد نوزاد بدهند:
گریه‌های شدید، طولانی و غیرقابل آرام کردن
معمولاً این گریه‌ها ناگهانی شروع می‌شوند و تفاوت زیادی با گریه‌های معمولی نوزاد دارند. ممکن است کودک صدایی بلند، تُن بالا و با فشار ایجاد کند و شما هر کاری هم بکنید، تا مدتی آرام نشود. این نوع گریه اغلب در ساعات عصر یا شب رخ می‌دهد که بدن نوزاد خسته است و دستگاه گوارش حساس‌تر شده.
جمع‌کردن پاها به سمت شکم
یکی از واکنش‌های شایع نوزاد به درد شکمی، این است که پاهایش را به سمت شکم می‌کشد و گاهی هم بدنش را کمی قوس می‌دهد. این حرکت نوعی تلاش برای کاهش فشار یا درد در ناحیه شکم است.
نفخ زیاد و گازهای پر سر و صدا
شکم نوزاد ممکن است پُف کرده یا سفت شود و هنگام خارج شدن گاز، صداهای زیادی تولید شود. گاهی همین نفخ شدید یکی از دلایل اصلی بی‌قراری کودک است.
سفت شدن شکم یا لمس دردناک
وقتی شکم نوزاد را لمس می‌کنید، ممکن است احساس سفتی، فشار یا حتی واکنش دفاعی از طرف کودک ببینید؛ این هم می‌تواند نشانه‌ای از ناراحتی یا اسپاسم شکمی باشد.
مشکل در خواب یا خواب‌های خیلی کوتاه
نوزادی که دلدرد دارد، نمی‌تواند به‌راحتی به خواب برود یا ممکن است خیلی زود از خواب بیدار شود و با گریه ادامه دهد. این خواب‌های متناوب و ناآرام برای خود کودک هم خسته‌کننده است و روی الگوی کلی خواب او تأثیر می‌گذارد.
بی‌میلی به شیر خوردن یا قطع ناگهانی آن
نوزادی که همیشه با اشتها شیر می‌خورده، ممکن است به‌طور ناگهانی از خوردن امتناع کند یا وسط تغذیه، به‌دلیل ناراحتی، شیر را رها کند. این تغییر در تغذیه یکی دیگر از نشانه‌های دلدرد است.
علت‌های شایع دلدرد نوزادان
دلدرد در نوزادان معمولاً بی‌دلیل نیست. گاهی یک علت کوچک اما مهم در پسِ این ناراحتی نهفته است. شناخت این دلایل می‌تواند به والدین کمک کند تا بهتر با شرایط نوزاد کنار بیایند و راه‌حل مناسبی برای تسکین او پیدا کنند.
نارس بودن دستگاه گوارش نوزاد
یکی از رایج‌ترین دلایل دلدرد در ماه‌های اولیه زندگی، نابالغ بودن سیستم گوارش نوزاد است. در این دوران، روده‌ها هنوز به‌طور کامل به هماهنگی و کارایی لازم نرسیده‌اند، آنزیم‌های گوارشی به اندازه کافی ترشح نمی‌شوند، و حرکات دودی روده (که برای جابجایی مواد غذایی و گاز اهمیت دارند) گاهی نامنظم و ناکارآمد عمل می‌کنند. این شرایط که بخشی طبیعی از رشد نوزاد است، می‌تواند باعث علائمی مثل دلدرد، نفخ، و خروج گاز با صدا شود.
در کنار این موارد، یکی از مشکلات شایعی که ممکن است در اثر نارس بودن گوارش ایجاد شود یبوست نوزاد است. نوزادی که دستگاه گوارشش هنوز کاملاً کارآمد نیست، ممکن است دفع منظمی نداشته باشد یا هنگام دفع دچار ناراحتی شود. یبوست نه‌تنها باعث دلدرد بیشتر می‌شود، بلکه خودش می‌تواند بی‌قراری، گریه‌های طولانی و حتی کم‌اشتهایی را در پی داشته باشد. خوشبختانه راهکارهای خانگی متعددی برای مدیریت یبوست نوزادی وجود دارد.
حساسیت به شیر یا رژیم غذایی مادر
گاهی علت دلدرد به واکنش بدن نوزاد به نوع تغذیه برمی‌گردد. نوزادانی که شیر خشک حاوی پروتئین شیر گاو مصرف می‌کنند، ممکن است دچار حساسیت شوند. در مورد شیر مادر هم، بعضی ترکیبات موجود در غذاهایی که مادر مصرف می‌کند، می‌توانند از طریق شیر به نوزاد منتقل شوند و باعث واکنش‌هایی مانند دلدرد، اسهال یا بثورات پوستی شوند. غذاهایی مانند لبنیات، کلم، سیر، پیاز یا حتی شکلات، گاهی در برخی نوزادان حساسیت‌زا هستند.
به نقل از وب‌سایت Cleveland Clinic
بر اساس گزارش آکادمی پزشکی کودکان آمریکا (AAP)، تنها ۲ تا ۳ نوزاد از هر ۱۰۰ نوزاد ممکن است علائمی مرتبط با عدم تحمل غذایی (Food Intolerance) را تجربه کنند. زمانی که این علائم ظاهر می‌شوند، معمولاً به این دلیل است که مقدار بسیار کمی از پروتئین‌های غذایی میکروسکوپی که در غذای مادر وجود داشته، ممکن است وارد شیر مادر شده باشد.
دکتر بیلاک (Dr. Bjelac) توضیح می‌دهد:
«برای آن ۲ تا ۳ درصد از نوزادانی که دچار عدم تحمل پروتئین شیر هستند، دو راه‌حل وجود دارد. یا مادر باید شیر گاو را از رژیم غذایی خود حذف کند تا پروتئین آن از طریق شیر وارد بدن نوزاد نشود یا اگر مادر نخواهد یا نتواند بدون مصرف شیر گاو، شیر کافی تولید کند، در آن صورت نوزاد باید از شیرخشک مخصوصی استفاده کند که به آن فرمول هایپوآلرژنیک (Hypoallergenic Formula) گفته می‌شود. در این نوع شیر خشک، پروتئین‌های شیر به قدری شکسته و تجزیه شده‌اند که دیگر برای دستگاه گوارش نوزاد، شبیه پروتئین شیر شناخته نمی‌شوند.»
بلع هوا هنگام شیر خوردن
نوزادان در حین شیر خوردن ممکن است مقداری هوا نیز ببلعند، به‌ویژه اگر روش شیر دادن یا وضعیت نگه‌داشتن نوزاد مناسب نباشد. این هوا در معده یا روده جمع می‌شود و باعث احساس ناراحتی و دلدرد می‌شود. مکیدن نادرست پستانک یا شیشه‌شیر نیز همین مشکل را به همراه دارد. آروغ زدن نوزاد بعد از شیر خوردن یکی از راههای ساده ولی مؤثر برای کاهش این مشکل است.
رفلاکس معده (برگشت اسید به مری)
در برخی نوزادان، دریچه‌ای که بین معده و مری قرار دارد، هنوز به‌خوبی بسته نمی‌شود. این باعث می‌شود محتویات معده، به‌ویژه پس از شیر خوردن، به مری بازگردد. این حالت ممکن است باعث احساس سوزش، درد شکم، بی‌قراری و حتی بالا آوردن شیر شود. اگرچه رفلاکس در نوزادان معمولاً خفیف و گذراست، اما در برخی موارد نیاز به پیگیری پزشکی دارد.
راههای خانگی و مراقبتی برای کاهش دلدرد نوزادان
گاهی برای تسکین دلدرد نوزاد، نیازی به دارو نیست؛ بلکه چند اقدام ساده، طبیعی و البته آگاهانه می‌تواند نقش مهمی در آرام‌سازی کودک ایفا کند. والدین با یادگیری این روش‌ها، می‌توانند احساس توانمندی بیشتری در مراقبت از فرزندشان داشته باشند. در ادامه، به چند روش مؤثر و قابل اجرا در خانه اشاره می‌کنیم:
ماساژ ملایم شکم
ماساژ دادن آرام شکم نوزاد، به‌ویژه در جهت عقربه‌های ساعت، می‌تواند به حرکت بهتر گاز در روده‌ها کمک کند و موجب تسکین درد شود. این ماساژ نه‌تنها فیزیکی، بلکه عاطفی هم هست و به نوزاد حس امنیت می‌دهد. برای نتیجه بهتر، می‌توانید از روغن‌های مخصوص نوزاد یا کمی روغن زیتون گرم‌شده استفاده کنید (دقت کنید که روغن نباید داغ باشد).
حمام با آب ولرم
آب ولرم باعث شل شدن عضلات بدن، از جمله شکم نوزاد می‌شود. یک حمام کوتاه و آرام، همراه با صدای ملایم آب، می‌تواند سطح تنش در بدن کودک را کاهش داده و حتی خواب بهتری برای او به همراه داشته باشد. مراقب باشید دمای آب متعادل باشد و محیط اطراف گرم و آرامش‌بخش باشد.
آروغ‌گیری صحیح و مداوم
یکی از اشتباهات رایج، نادیده گرفتن اهمیت آروغ‌گیری بعد از شیر خوردن است. حتی اگر نوزاد در ظاهر آرام باشد، باقی ماندن هوا در معده می‌تواند به‌مرور منجر به ناراحتی شود. بهتر است نوزاد را در آغوش بگیرید، به‌گونه‌ای که سر او روی شانه‌تان قرار بگیرد و به‌آرامی به پشت او ضربه‌های نرم و منظم بزنید. گاهی آروغ گرفتن چند دقیقه زمان می‌برد، پس صبور باشید.
پوزیشن صحیح در هنگام شیر دادن
نحوه نگه‌داشتن نوزاد هنگام شیر خوردن، بیشتر از آنچه فکر می‌کنید اهمیت دارد. زاویه بدن باید طوری باشد که سر نوزاد کمی بالاتر از شکمش قرار بگیرد. اگر از شیشه‌شیر استفاده می‌کنید، مطمئن شوید که سر شیشه با شیر پر است تا نوزاد هوا نخورد. همچنین توجه به گرفتن صحیح سینه توسط دهان نوزاد، از ورود هوا جلوگیری می‌کند و عمل مکیدن را برایش راحت‌تر می‌سازد.
استفاده از صدای سفید (White Noise)
نوزادان به‌طور طبیعی از سکوت مطلق فراری‌اند. صدای یکنواخت و ثابت مانند پنکه، ماشین لباسشویی یا دستگاه‌های مخصوص صدای سفید، یادآور صدایی است که در دوران جنینی در رحم مادر شنیده‌اند. این صداها می‌توانند احساس آرامش را القا کنند، توجه نوزاد را از درد منحرف کرده و به خواب بهتر او کمک نمایند.
حضور پرستار کودک در منزل
در مواردی که دلدرد نوزاد طولانی، مکرر یا با علائم نگران‌کننده همراه باشد، حضور یک پرستار حرفه‌ای در خانه می‌تواند خیال والدین را راحت کند. پرستاران آموزش‌دیده با بررسی وضعیت کلی کودک، تشخیص تفاوت بین دلدرد معمولی و علائم خطرناک را بهتر درک می‌کنند و می‌توانند اقدامات لازم را به‌درستی انجام دهند. این حمایت تخصصی به والدین امکان می‌دهد تا در کنار نوزاد خود با آرامش بیشتری حضور داشته باشند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در شرایط زیر، مراجعه به پزشک کودک یا دریافت خدمات تخصصی پرستاری ضروری است:
- تب همراه با دلدرد
- استفراغ مکرر یا همراه با خون
- کاهش وزن یا عدم افزایش وزن مناسب
- مدفوع غیرعادی (خونی، مخاط‌دار یا بسیار تیره)
- گریه‌های ممتد بیش از ۳ ساعت در روز
جمع‌بندی
دلدرد نوزادان، هرچند پدیده‌ای شایع است، اما اگر با آگاهی و مراقبت درست همراه باشد، می‌توان آن را به‌راحتی مدیریت کرد. در بسیاری موارد، حضور فردی باتجربه در کنار خانواده – مانند یک پرستار کودک در منزل – نه‌تنها به کاهش درد و آرامش نوزاد کمک می‌کند، بلکه والدین را از اضطراب ناشی از گریه‌های مداوم و ناشناخته کودک می‌رهاند. در مرکز خدمات پرستاری سفیر آرامش، ما همراه همیشگی شما در مسیر مراقبت از دلبندتان هستیم.
سوالات متداول
آیا دلدرد نوزاد با گذر زمان برطرف می‌شود؟
بله، بیشتر دل‌دردها تا پایان ۳ ماهگی به‌تدریج کاهش می‌یابد.
آیا مصرف برخی غذاها توسط مادر باعث دلدرد نوزاد می‌شود؟
بله، غذاهایی مانند لبنیات، کلم، سیر و نوشابه ممکن است از طریق شیر مادر روی نوزاد تأثیر بگذارند.
داروی خاصی برای درمان دلدرد نوزادان وجود دارد؟
دارو تنها باید با تجویز پزشک استفاده شود. در بیشتر موارد، اقدامات خانگی کافی هستند.
آیا دلدرد می‌تواند نشانه‌ای از بیماری جدی باشد؟
در موارد نادر، بله. اگر علائم غیرمعمول وجود دارد، حتماً با پزشک مشورت کنید.
بهترین راه برای پیشگیری از دلدرد چیست؟
آروغ‌گیری صحیح، پوزیشن مناسب شیر دادن، و توجه به واکنش‌های نوزاد به تغذیه می‌تواند پیشگیرانه باشد.
