سکسکه یا هیچ‌هیچ، یک پاسخ طبیعی و غیرارادی است که در نتیجه‌ی انقباض ناگهانی دیافراگم — همان عضله‌ی اصلی تنفسی کودک — ایجاد می‌شود. این انقباض باعث ورود ناگهانی هوا به داخل ریه‌ها و سپس بسته شدن سریع تارهای صوتی می‌شود که صدا و ریتم خاص “هیچ‌هیچ” را به همراه دارد.
در کودکان، به‌ویژه نوزادان، سکسکه بسیار شایع و بخشی طبیعی از فرآیند رشد است. مطالعات نشان می‌دهد که نوزادان ممکن است تا ۲.۵٪ از زمان روزانه‌ی خود را به سکسکه اختصاص دهند و حتی این پدیده از دوران جنینی نیز آغاز شده باشد . اگرچه ممکن است برای والدین دلنشین نباشد، اغلب برای کودک بیضرر و حتی بدون ایجاد ناراحتی محسوب می‌شود.
تکرار یا ادامه سکسکه در کودکان، به‌خصوص هنگامی که با علائمی مانند بی‌قراری، مشکل در تغذیه یا خواب همراه باشد، می‌تواند علامتی از اختلالات گوارشی مثل ریفلاکس یا حساسیت غذایی باشد و در این موارد مراجعه به پزشک توصیه می‌شود. با این حال، اکثریت قریب به اتفاق موارد سکسکه بدون نیاز به مداخله پزشکی به‌خودی‌خود رفع می‌شوند.
چرا کودکان سکسکه می‌کنند؟
سکسکه در کودکان و نوزادان به‌دلیل عملکرد ناتمام و حساس سیستم تنفسی و عصبی بسیار رایج است. این واکنش ناشی از اسپاسم ناگهانی عضله دیافراگم (ماهیچه زیر ریه‌ها) است که باعث بسته شدن موقت تارهای صوتی می‌شود و صدای هیچ‌هیچ تولید می‌کند. در اینجا دلایل اصلی آن همراه آورده شده است:
رشد ناکافی دیافراگم و اسپاسم عضلانی: در نوزادان و کودکان خردسال، دیافراگم و سیستم عصبی-عضلانی هنوز در حال رشد هستند و فاقد کنترل دقیق هستند. این عدم بلوغ می‌تواند منجر به اسپاسم‌های ناگهانی شود که باید مورد توجه پرستار کودک و مراقب باشد.
بلع هوا هنگام شیر خوردن: هنگام شیرخوردن، کودک اغلب مقادیر زیادی هوا را همراه با شیر می‌بلعد. این هوا در معده تجمع می‌کند، فشار وارد شده به دیافراگم سبب اسپاسم و بروز سکسکه می‌شود.
پرخوری یا تغذیه سریع: تغذیه بیش از حد در هر وعده یا تغذیه با سرعت بالا باعث نفخ شکم و فشار روی دیافراگم می‌شود، و به دنبال آن اسپاسم عضله رخ می‌دهد.
تغییر ناگهانی دمای محیط یا بدن: ورود ناگهانی کودک به محیط سرد یا گرم، یا تغییر سریع دما بدن می‌تواند با تأثیر بر اعصاب دیافراگم، موجب تحریک ناگهانی آن شود.
ریفلاکس معده–مری (GERD): برگشت اسید یا محتویات معده به مری (ریفلاکس) می‌تواند اعصاب در ناحیه مری را تحریک کرده و واکنش انقباضی در دیافراگم ایجاد کند، که علت سکسکه ممکن است ناشی از این موضوع باشد.
حساسیت غذایی و آلرژی (مثلاً به شیر): برخی نوزادان نسبت به پروتئین‌های شیر مادر یا شیر خشک حساسیت دارند. این حساسیت می‌تواند باعث التهاب و تحریک سیستم گوارش شود و در نتیجه دیافراگم را تحریک کند.
عوامل محیطی (آلاینده‌ها، آسم، گردوغبار): استنشاق مواد تحریک‌کننده مانند گردوغبار، دود یا آلودگی می‌تواند باعث سرفه یا تحریک ریه شود. فشار تنفسی حاصل از این سرفه‌ها می‌تواند دیافراگم را منقبض کرده و سکسکه منجر شود
نشانه‌ها و تشخیص سکسکه در کودکان
در کودکان، نشانه‌های سکسکه بسیار مشخص و قابل تشخیص هستند. اولین علامت، صدای واضح و مکرر «هیچ‌هیچ» است که با هر بار انقباض سریع و ناگهانی عضله دیافراگم همراه است—دیافراگمی که در اثر اسپاسم عمل می‌کند و هوا را ناگهان به داخل ریه می‌کشد، سپس تارهای صوتی بسته می‌شوند و صدا ایجاد می‌شود.
در این حالت، کودک معمولاً بدون درد است و تنها صدای اختلال تنفسی را تجربه می‌کند. با اینکه ممکن است در برخی نوزادان حس “فشار خفیف” در قفسه سینه یا گلو نیز احساس شود، اغلب این پدیده بدون تاثیر جدی بر تغذیه یا خواب کودک رخ می‌دهد.
درسایت webmd می‌‌خوانیم:
نوزادان معمولاً از سکسکه خود ناراحت نمی‌شوند و حتی می‌توانند هنگام سکسکه غذا بخورند و بخوابند. معمولاً، یک دوره سکسکه ظرف ۵ تا ۱۰ دقیقه خود به خود از بین می‌رود و نیازی به درمان نیست.
اگر نگران سکسکه نوزاد خود هستید، راهکارهایی وجود دارد که ممکن است به آنها کمک کند زودتر متوقف شوند یا به طور کلی از آنها جلوگیری کنند.
با این حال، اگر سکسکه بیش از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ادامه یابد، یا همراه با علائم همراه مثل استفراغ مکرر، بی‌قراری شدید، اختلال در تغذیه یا تنفس باشد، باید به پزشک مراجعه شود. در چنین مواردی، سکسکه ممکن است نشانگر بیماری‌هایی مثل ریفلاکس معده–مری (GERD)، آلرژی غذایی یا اختلالات گوارشی و عصبی باشد و نیاز به بررسی دقیق دارد پزشک معمولاً با معاینه بالینی و پرسش درباره علائم همراه و سابقه پزشکی شروع می‌کند و در صورت لزوم آزمایش‌هایی مثل عکس قفسه سینه، آزمایش خون یا اندوسکوپی را جهت تشخیص دقیق‌تر تجویز می‌کند.
درمان خانگی و فعالیت‌های ساده برای کودکان
درمان خانگی سکسکه نوزاد ساده و بی‌دردسر است و معمولاً نیازی به مداخله پزشک ندارد. نکته کلیدی در پیشگیری و توقف سکسکه، کاهش منشاء تحریک دیافراگم است. در ادامه چند روش مؤثر و کم‌ریسک برای کنترل سکسکه مرور می‌کنیم:
- آروغ‌گیری مداوم در حین یا پس از تغذیه: آزادسازی هوا از معده سبب کاهش فشار روی دیافراگم و متوقف شدن اسپاسم می‌شود
- نگه‌داشتن کودک در حالت عمودی: استفاده از وضعیت ایستاده یا تکیه روی شانه و ماساژ ملایم پشت به خروج هوا و آرامش عضلات کمک می‌کند.
- تغذیه آرام‌تر و وعده‌های کوچک‌تر: تغذیه به‌دفعات بیشتر ولی مقدار کمتر، از بلع زیاد هوا جلوگیری می‌کند.
- استفاده از پستانک هنگام سکسکه: همراهی مکیدن با آرامش دیافراگم، اسپاسم را کاهش می‌دهد.
- تغییر وضعیت تغذیه و پستانک بدون هوا: قرار دادن شیشه شیر با زاویه صحیح و استفاده از سری‌هایی که هوا را کاهش می‌دهند به پیشگیری کمک می‌کند
- ماساژ ملایم پشت و حتی شکم: حرکت دایره‌ای و ملایم، عضله دیافراگم را آرام کرده و به توقف سکسکه کمک می‌کند.
- فاصله‌گذاری بین وعده‌های غذایی: فاصله دادن ۲۰–۳۰ دقیقه بعد از شیر دادن به حالت نشسته یا ایستاده از برگشت سکسکه جلوگیری می‌کند.
- استفاده (اختیاری) از Gripe Water: ترکیب گیاهی مانند چای بابونه یا زنجبیل ممکن است مؤثر باشد؛ با این حال شواهد علمی رسمی محدودند و قبل از استفاده، مشورت پزشک توصیه می‌شود.
این روش‌ها، ساده، اثربخش و بدون نیاز به دارو هستند.
اشتباهات رایج و راهکارهای غلط
اغلب والدین برای توقف سکسکه نوزاد از روش‌هایی مانند ترساندن یا شوکه کردن ناگهانی، کشیدن زبان، فشار دادن پیشانی، قرار دادن پارچه مرطوب روی پیشانی، نگه داشتن کودک سر و ته یا حبس نفس او استفاده می‌کنند؛ اما این راهکارها نه تنها پشتوانه علمی ندارند، بلکه می‌توانند برای کودک ناراحت‌کننده یا حتی خطرناک باشند پزشکان و منابع معتبر توصیه می‌کنند که به‌جای این روش‌های سنتی و غیردقیق، تمرکز روی راهکارهای آرام‌بخش مانند ماساژ ملایم پشت، تغذیه آرام و گاه آروغ‌گیری باشد—زیرا سکسکه نوزاد معمولاً خودبه‌خود و در مدت چند دقیقه قطع می‌شود.
پیشگیری از سکسه کودکان
در پیشگیری از سکسکه کودکان، هدف اصلی این است که از تحریک ناگهانی دیافراگم جلوگیری کنیم. در اولین قدم، قبل از شروع تغذیه مطمئن شوید که کودک آرام و هشیار است تا بلع آرام و کنترل‌شده هوا انجام شود
همچنین توصیه می‌شود پس از هر وعده غذای سبک یا سنگین، کودک را به حالت عمودی بنشانید و حداقل ۲۰–۳۰ دقیقه نگه دارید تا هوا و فشار داخل معده ته‌نشین شده و از برگشت محتوا جلوگیری شود.
تنظیم دمای محیط و خود غذا نیز نقشی مؤثر دارد؛ تغییر ناگهانی دمای بدن یا خوردن غذای خیلی سرد یا گرم می‌تواند دیافراگم را تحریک کند، بنابراین بهتر است دما ملایم نگه داشته شود.
در نهایت، برای کاهش بلع هوا، از شیشه شیر و پستانک‌های مناسب با طراحی ضدنفخ استفاده کنید که ورود هوا را محدود می‌کنند و با پستانک مناسب، مکش طبیعی کودک تحریک می‌شود که می‌تواند از اسپاسم دیافراگمی پیشگیری کند
کی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده برخی علائم هشداردهنده، مراجعه به پزشک ضروری است. اگر سکسکه بیش از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ادامه یابد یا چند روز پشت سر هم تکرار شود، باید جدی گرفته شود؛ زیرا این موارد معمولاً نشان‌دهنده سکسکهٔ مداوم یا طولانی هستند که ممکن است به بررسی پزشکی نیاز پیدا کند
این وضعیت وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که سکسکه منجر به اختلال در خواب، تغذیه، یا تنفس کودک شود—یا کودک به‌خاطر آن بی‌قراری، گریه، یا استفراغ شدید داشته باشد؛ چنین علائمی می‌توانند نشانه‌هایی از بیماری‌هایی مانند ریفلاکس معده–مری (GERD)، آلرژی غذایی یا آسم باشند و نیاز به ارزیابی دقیق از سوی پزشک اطفال دارد.
در موارد شدیدتر که سکسکه بیش از ۴۸ ساعت یا حتی چند روز مداوم باشد، توصیه می‌شود فوراً با پزشک تماس بگیرید یا جهت ارزیابی کامل به مراکز درمان مراجعه کنید. تشخیص ممکن است شامل بررسی وجود ریفلاکس، آلرژی، اختلالات عصبی یا تنفسی و حتی برخی عفونت‌ها باشد
به‌طور کلی، اگر سکسکه کودک با علائم همراه باشد یا مکرر و طولانی شود، بهتر است بدون تأخیر به پزشک مراجعه کنید تا در صورت وجود مشکل زمینه‌ای، درمان مناسب آغاز گردد.
نکات مهم برای مراقبت و پرستاری از کودک
در جمع‌بندی نهایی، باید تاکید کنیم که سکسکه در کودکان معمولاً بیضرر است و بخش طبیعی از رشد دستگاه عصبی و تنفسی محسوب می‌شود. با استفاده از تکنیک‌های ساده و مؤثر مانند آروغ‌گیری منظم، تغذیه آرام و با فاصله، ماساژ ملایم پشت یا شکم، و جایگزینی پستانک مناسب یا شیشه شیر ضد نفخ، سکسکه در اکثر مواقع در عرض چند دقیقه کنترل می‌شود .
با این حال، اگر سکسکه طولانی‌مدت، مکرر یا همراه با علائمی نظیر استفراغ، بی‌قراری، اختلال در تغذیه یا تنفس باشد، مداخله پزشکی به‌موقع ضروری است تا از وجود شرایطی مثل ریفلاکس، آلرژی یا آسم اطمینان حاصل شود.
از سوی دیگر، آگاهی و آموزش پرستاران بخش‌های نوزادان و کودک نقش بسیار مهمی در مدیریت صحیح سکسکه دارد. پرستارانی که با نکات کلیدی مانند شناسایی سکسکه طبیعی، آموزش والدین در مورد آروغ‌گیری، تنظیم نحوه تغذیه و تشخیص علائم هشداردهنده آشنا هستند، می‌توانند تأثیر مثبت زیادی در کاهش نگرانی خانواده‌ها و هدایت درست آنها برای اقدام به‌موقع داشته باشند . این آگاهی سبب می‌شود والدین با اطمینان بیشتری رفتار کنند و در صورت مشاهده علایم غیرعادی، سریعاً به پزشک توصیه شوندکه این‌گونه مراقبت، هم کارآمد و هم ایمن است.
سوالات متداول
آیا سکسکه کودکان و نوزادان طبیعی است؟
بله، سکسکه در نوزادان و کودکان طبیعی است و معمولاً بیضرر میباشد.
2. چرا نوزادان دچار سکسکه می‌شوند؟
علل رایج شامل بلع هوا هنگام تغذیه، پرخوری، تغییرات دمایی یا حساسیت‌های گوارشی است.
3. چگونه می‌توان سکسکه نوزاد را متوقف کرد؟
با آروغ‌گیری منظم، تغذیه آرام، ماساژ ملایم پشت و استفاده از پستانک مناسب می‌توان سکسکه را کاهش داد.
4. چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر سکسکه بیش از ۲۰–۳۰ دقیقه طول بکشد یا با علائمی مانند استفراغ، بی‌قراری یا مشکل در تغذیه همراه باشد، مراجعه به پزشک ضروری است.
