پرخاشگری در سالمندان Aggression in the elderly یکی از موضوعات مهم در حوزه سلامت روان و مراقبت از سالمندان به حساب می‌آید که خود را به شکل‌های متنوعی مانند عصبانیت، بی‌حوصلگی و خشم نشان می‌دهد. برخی عوامل نظیر تغییرات فیزیکی، روانی و اجتماعی در این دوران سبب بروز پرخاش شده و البته نباید نقش احساس تنهایی، کاهش روابط اجتماعی و کاش توانایی‌های جسمی را نادیده گرفت. اگر می‌خواهید بیشتر با این بیماری، علل و روش‌های درمان آن آشنا شوید، این مطلب از سفیر آرامش را هرگز از دست ندهید.
پرخاشگری سالمندان
پرخاشگری در سالمندان شامل مجموعه‌ای از رفتارهای عصبی و تهاجمی بوده که در بسیاری از افراد مسن بروز پیدا می‌کند. این رفتارها به اشکال مختلفی مانند داد و فریاد، عصبانیت، توهین و بعضا برخوردهای فیزیکی وجود داشته که خطرات جدی را به دنبال دارد. پرخاشگری می‌تواند ناشی از تغییرات فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی باشد و به محض مشاهده نخستین علائم آن که در قسمت‌های بعدی معرفی می‌شوند، باید سالمند را نزد پزشک ببرید.
این نوع پرخاشگری می‌تواند به خاطر واکنش به بسیاری از محدودیت‌های بخش جدید زندگی باشد که فرد در گذشته و به خصوص جوانی و میانسالی خود، آن‌ها را تجربه نکرده بود. به نقل از پزشکان، پرخاشگری سالمند نیازمند مراقبت‌های ویژه و کامل از شوی اطرافیان و پرستار سالمند است.
علت پرخاشگری ناگهانی سالمندان
پرخاشگری در سالمندان اغلب با دلیل همراه است و شما باید آن را بیابید. اگر در زمان مراقبت از سالمند خود با پرخاشگری او مواجه شدید، شناخت علت می‌تواند باعث واکنش درست و به موقع شما شود. درک این علل می‌تواند سبب انجام اقدامات درست و اصلاح رفتارها شود. البته به یاد داشته باشید این درمان به مرور شکل گرفته و تا آن زمان باید صبر زیادی به خرج دهید. از جمله علل رایج پرخاشگری سالمندان، این موارد را می‌توان نام برد:
- سالمندی شرایط خاصی است و فرد شاید با درد، افسردگی و استرس دست و پنجه نرم کند. اگر چنین علائمی را در سالمند مشاهده کردید، خونسردی خود را حفظ نموده و با راهکارهای این مطلب به دنبال بهبود شرایط باشید.
- در کنار آن، استراحت کم و به طور کم‌خوابی نیز سبب بروز پرخاش در افراد مسن می‌شدود. پس حتما شرایط لازم را برای استراحت سالمند، به ویژه در شب مهیا کنید. چنین افرادی معمولا به زمان بیشتری برای استراحت نسبت به دیگران نیاز دارند.
- با توجه به این که سالمندان اکثرا دچار مشکلات و بیماری‌هایی مانند یبوست می‌شوند، این موضوع می‌تواند روی تغییرات خلق و خوی آن‌ها نیز اثر بگذارد. البته خوشبختانه یبوست با اقدامات درمانی قابل حل بوده و سالمند خیلی زود به اوضاع عادی باز خواهد گشت.
- شاید باورپذیر نباشد، اما تغییر محل سکونت از دلایل پرخاشگری در افراد مسن است. سالمندان معمولا به یک محیط، مانند یک اتاق، خانه یا به طورکلی محل زندگی عادت کرده و تغییر ناگهانی آن برایشان دشوار است. بنابراین، این تغییر باید آرام، همراه با اطلاع قبلی و حتی در صورت رضایت آن‌ها از انجام این کار شکل بگیرد.
- اگر سالمند شما توانایی کنترل ادرار یا مدفوع خود را ندارد، به تعویض مداوم لباس زیر یا پوشک نیاز پیدا خواهد کرد. پس باید از این موضوع اطمینان حاصل کنید. سالمند از لباس زیر یا پوشک کثیف احساس خوشایندی نداشته و همین ممکن است پرخاشگری او را به دنبال داشته باشد. برای این مورد می توانید از خدمات نگهداری از سالمند شبانه روزی در منزل نیز استفاده کنید.
- از دست دادن کسی یا چیزی، حتما احساسی ناخوشایند را برای سالمند ایجاد خواهد کرد. مثلا شاید فردی توانایی رانندگی خود را در دوران سالمندی از دست بدهد و این روی خلق و خوی او اثرگذار خواهد بود.
- حتما فضایی آرام را برای سالمند خود در نظر داشته باشید. استراحت او در اکثر ساعات روز امری مهم است و در صورت عدم رعایت، شاید شاهد نشانه‌های پرخاش باشید. سر و صدای زیاد در اتاقی بزرگ و پر رفت و آمد باعث بروز چنین نشانه‌هایی می‌شود.
- با این که سالمند باید وظایف خود را در طی روز انجام دهد و شما نیز حتما باید پیگیر این امور باشید، اما هرگز نباید او را تحت فشار بگذارید. سالمند خود از این وضعیت ناراضی است و فشار زیاد برای انجام کارهایی مانند حمام کردن یا یادآوری مدام رویدادهای شخصی توصیه نمی‌شود.
همه این موارد به همراه احساس تنهایی و عدم ارتباط کافی با سایر افراد، از دلایل بروز پرخاشگری در سالمندان هستند. البته سالمند یا اطرافیان بسیاری از مواقع مقصر این اتفاقات نیستند و نقش تداخلات دارویی را هم باید جدی گرفت. برخی داروها با عوارضی همچون پرخاش و بی‌قراری همراه بوده و در صورت تکرار و افزایش آن‌ها، باید حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. برخی داروها برای پیشگیری یا کاهش میزان بی‌قراری و کم‌تحملی مناسب بوده و در این شرایط باید به سالمند داده شوند.
به گفته وبسایت pubmed.ncbi.nlm.nih.gov :
رخاشگری یکی از علائم رفتاری رایج زوال عقل است. پرخاشگری با زوال عقل فرونتومپورال، شدت بیشتر زوال عقل، زوال شناختی و سایر اختلالات رفتاری و روانی همراه است. تحت تأثیر محیط قرار می گیرد و با تغییرات نوروپاتولوژیک و پلی مورفیسم های خاص مرتبط است. پرخاشگری در بیماران زوال عقل منجر به استفاده بیشتر از روانگردان و پریشانی مراقبان خانواده و کارکنان خانه سالمندان می شود. پیش بینی نهادینه شدن است. شواهد تجربی برای اثربخشی دارودرمانی و شواهد محدودتری برای مداخلات روانی اجتماعی در مدیریت موفق پرخاشگری در افراد مبتلا به زوال عقل وجود دارد. مدیریت پرخاشگری باید شامل ارزیابی جامع متغیرهای پزشکی، روانی و محیطی باشد
علائم پرخاشگری در سالمندان
پرخاشگری در سالمندان ممکن است خود را به شکل‌های مختلفی نشان دهد. بنابراین، شناخت انواع علائم می‌تواند شما را در درمان بهتر سالمند و مراجهعه به موقع به دکتر راهنمایی کند. البته فراموش نکنید این علائم به شرایط جسمانی، روانی و محیطی فرد وابسته است و خود را به صورت‌های رفتاری یا کلامی بروز می‌دهد. برخی از شایع‌ترین علائم پرخاش در سالمندان عبارتند از:
- رفتارهای کلامی تهاجمی در پرخاشگری افراد مسن
همانطور از نام این نشانه از پرخاشگری پیداست، فرد سالمند سعی داد عصبانیت خود را با داد و فریاد کشیدن یا حتی استفاده از الفاظ توهین‌آمیز و ناپسند نشان دهد. حتی اگر می‌بینید فرد دائم در حال سرزنش یا انتقاد کردن اطرافیان است، می‌توان به این نشانه پی برد.
- رفتارهای فیزیکی تهاجمی بر اثر پرخاشگری در سالمندان
رفتار فیزیکی تهاجمی درست برخلاف رفتار کلامی بوده و از نشانه‌های بارز پرخاشگری در سالمندان است. طبیعتا سالمند بنا به دلایل مختلف و محدودیت‌های موجود در زندگی، عصبانیت و کج‌خلقی خود را با فیزیک خود نشان می‌دهد که مهم‌ترین نمونه‌های آن عبارتند از:
- هل دادن، ضربه زدن و پرتاب اشیاپ
- آسیب رساندن به خود در مواقع عصبانیت شدید یا همان خودآزاری
- حمله به دیگران یا آسیب رساندن به طور خفیف یا جدی
با توجه به این که امکان آسیب جدی به دیگران وجود دارد و همچنین روحیه و زندگی فرد سالمند تحت تاثیر قرار می‌گیرد، سریعا باید برای درمان به پزشک مراجعه کنید. شاید بسیار از اطرافیان سالمندان در صورت مشاهده علائم خفیف، تمایلی به مراجعه به پزشک نداشته باشند، در حالی که این علائم بعد از مدتی حالتی جدی‌تر به خود خواهد گرفت.
- بی‌حوصلگی در اثر پرخاشگری افراد پیر
سالمند در این شرایط نسبت به موقعیت‌های روزمره خود بی‌حوصله بوده و رفته رفته به فردی کم‌تحمل تبدیل می‌شود. او در کنترل احساسات خود ناتوان و بی‌قرار است و اغلب به قول خود به دیگران در این باره عمل نمی‌کند. همچنین او حتی نسبت به محرک‌های کوچک نیز واکنش‌های شدید و ناگهانی نشان می‌دهد.
- عدم همکاری با اطرافیان
سالمند پرخاشگر اغلب با اطرافیان خود برای درمان همکاری نکرده و شاید صرفا به نظر و توصیه‌های پزشک گوش دهد. این یکی از دلایلی است که حتما باید برای درمان نزد پزشکی متخصص رفت. ضمنا ممانعت از انجام وظایف روزانه مثل خوردن غذا، استحمام سالمند در منزل یا مصرف دارو، نشانه‌های دیگر پرخاش است.
- پرخاشگری در سالمندان و دوری از دیگران
فرد سالمند بسیاری از مواقع تمایلی به برقراری ارتباطات اجتماعی نداشته تنهایی و انزوا را نشان می‌دهد؛ به خصوص خانواده و دوستان که شاید نیاز فراوانی برای برقراری ارتباط با آن‌ها باشد. به همین دلیل، شاید نیاز به مراجعه به روانشناس، بسته به پیشنهاد سایر پزشکان نیز باشد.
- نوسانات خلقی
نوسان در خلق و خو، یکی دیگر از علائم پرخاش در سالمندان را به ما نشان می‌دهد. اگر می‌بینید سالمند خلق و خوی درستی نداشته و مدام به طور غیرمنتظره در حال تغییر است، باید به پرخاشگری و عصبانیت او شک کرد. این کار ممکن است با نشان دادن نارضایتی یا خشم بدون علت نیز بروز پیدا کند.
راه های بهبود و درمان پرخاشگری سالمندان
در زمان پرخاشگری در سالمندان در درجه اول باید از خود و اطرافیان محافظت کنید با اصول مراقبت از سالمند در منزل آشنا باشید. با انجام این کار، می‌توانید تصمیم بهتری در لحظات بعدی بگیرید. جدا از آن، راهکارهای زیر سبب درمان سالمند به طور مقطعی یا کامل خواهد شد. البته پیش از هر چیز لازم است با پزشک او هم در تماس باشید.
- درمان بهانه گیری سالمند با موسیقی
موسیقی برای افراد مسن باعث می‌شود آرامش خود را حفظ کرده و اوقات شادتری داشته باشند. تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد این کار سبب آزادسازی هورمون دوپامین در مغز و ایجاد احساس شادی در بدن خواهد شد. موسیقی همچنین عملکرد مغز را بهبود بخشیده و موجب حضور بهتر فرد سالخورده در اجتماع می‌شود. - درمان پرخاشگری سالمند با استفاده از رایحه مطلوب در منزل
رایحه‌درمانی و استفاده از بوهایی مانند اسطوخودوس روی ذهن سالمندان تاثیر داشته و میزان پرخاش آن‌ها را کاهش می‌دهد. مزایای رایحه‌درمانی برای سالمندان شامل بهبود خواب، کاهش تحریک، تمرکز بیشتر و کم شدن توهم خواهد بود. - استفاده از حیوان خانگی برای درمان بهانه گیری افراد مسن
شاید عجیب باشد، اما حیوان خانگی مزایایی برای سالمندان مبتلا به پرخاشگری و زوال عقل داشته و وضعیتشان را بهبود می‌بخشد. پس می‌توانید یک حیوان خانگی مانند انواع پرندگان را به منزل خود بیاورید. البته پیش از هر چیز از حساسیت خود، کودکان و خود فرد سالمند نسبت به آن حیوان خانگی اطلاع کسب کنید. - لمس کردن سالمند
نوازش کردن انسان به آرامی، پیوند و صمیمیت بیشتری را به وجود آورده و فرد احساس آرامش زیادی خواهد کرد. همچنین سالمند در مواقع حساس اعتماد بیشتری به شما خواهد داشت. پشت سالمند را به آرامی مالش داده تا شاهد احساس آرامش بیشتر او باشید. - برای درمان پرخاشگر افراد مسن با سالمند به آرامی رفتار کنید
با سالمند به گونه‌ای رفتار کنید که یک پرستار سالمند رفتار می‌کند. در زمان عصبانیت و پرخاشگری در سالمندان، باید به آرامی و با گشاده‌رویی رفتار کرده و حس خوبی به او منتقل کنید. لبخند و صحبت آرام با لحنی گرم، احتمالا او را از پرخاش‌های بیشتر منصرف خواهد کرد.
نحوه برخورد صحیح با سالمند پرخاشگر
میزان پرخاشگری در سالمندان به نحوه رفتار و برخورد صحیح با اون نیز بستگی دارد. به هر میزان که این رفتار با ملایمت و مهربانی باشد، تاثیر بیشتری روی روحیات او خواهید داشت. در این جا چند نکته پیرامون شیوه رفتار صحیح ذکر شده است:
- فرد را آرام کرده و به آرامی با او صحبت کنید. گوش کردن به نگرانی‌ها و ناراحتی‌های او باعث کم شدن تنش‌ها خواهد شد. احساس ترس و عصبانیت دو موضوع متفاوت از هم هستند و باید در تشخیص هر یک به خوبی عمل کنید.
- به انجام برخی اقدامات روزمره مانند حمام کردن، لباس پوشیدن و غذا خوردن سالمند پایبند بمانید.
- در کنار انجام هر گونه فعالیت برای سالمند، محیط را برای او کاملا ساکت نگه دارید.
- شنیدن موسیقی آرام‌بخش، تاثیر به‌سزایی در روحیات سالمند خواهد داشت.
- اشیای موردعلاقه سالمند را برای احساس امنیت بیشتر در کنار او نگه دارید.
- به‌علاوه، پیاده‌روی به طور روزانه یا هر چند روز یک بار باید در لیست برنامه‌های سالمند قرار داشته باشد.
- فضایی به دور از پرخاش در خانه مهیا کنید تا سالمند نیز از این شرایط الگوبرداری کند. در صورت متشنج بودن جو، احتمالا شاهد پرخاشگری در سالمندان خواهید بود. پس همه و به خصوص کودکان و نوجوانان را برای آرام بودن در خانه متقاعد کنید.
- همانطور که گفته شد، باید برای سالمند گوش شنوا باشید. به حرف‌های از روی عصبانیت و غرغرهای او گوش کرده تا متوجه درک بالای شما شود.
- هرگز کافئین و قند زیادی را وارد برنامه سالمند نکنید. تحقیقات نشان می‌دهد کافئین و قند روی خلق و خوی افراد و به ویژه سالخوردگان موثر هستتد.
- اتاقی را برای سالمند در نظر بگیرید که به دور از هیاهو، سر و صدا و تعداد بالای افراد دیگر باشد.
- با فراهم کردن میان‌وعده و غذایی خوشمزه و در عین حال سالم، او را از پرخاش‌های بعدی منصرف کنید.
همانطور که در این مقاله از سفیر آرامش اشاره شد، پرخاشگری در سالمندان اغلب به خاطر دلایل جسمی یا روانی رخ داده و به توجه و مراقبت ویژه‌ای از سوی شما یا پرستار سالمند نیاز دارد. بعد از درک بهتر دلایل این رفتار و مدیریت درست آن، می‌توان زندگی بهتری را برای سالمند رقم زد. علاوه بر آن، فشار از دوش خانواده و مراقبان نیز کاسته خواهد شد.
در صورتی که پرخاشگری در سالمندان طولانی یا همراه با تغییرات شناختی نظیر از دست دادن حافظه یا سردرگمی بود، فورا باید به پزشک مراجعه کرد. پزشک بعد از ارزیابی دقیق، دلایل جسمی یا روانی رفتارهای سالمند را شناسایی کرده و بهترین راه‌های مدیریت و درمان را به خانواده‌ها پیشنهاد خواهد داد.
سوالات متداول
پرخاشگری در سالمندان به چه دلایلی رخ می‌دهد؟
پرخاشگری در فرد سالمند شاید به دلایلی از جمله زوال عقل، آلزایمر، مشکلات جسمی، دردهای مزمن، احساس تنهایی، تغییرات هورمونی یا تاثیرات برخی داروهای مصرفی رخ دهد. ضمنا کاهش قدرت جسمانی نسبت به دوران جوانی یکی دیگر از دلایل پرخاش را شامل می‌شود.
چطور می‌توان پرخاش در سالمندان را مدیریت کرد؟
در ابتدا باید گفت مدیریت پرخاشگری در افراد سالخورده به صبر و درک شما عزیزان نیاز دارد. حفظ آرامش، ایجاد محیطی امن در خانه، دوری از بحث و جدل و همچنین تشویق به بیان احساسات می‌تواند در مدیریت پرخاش و درمان اثرگذار باشد.
آیا دارویی برای کنترل پرخاشگری در سالمندان وجود دارد؟
پزشکان برخی موارد ممکن است برای کنترل رفتارهای پرخاشگرانه سالمندان از داروهایی آرام‌بخش یا ضدافسردگی استفاده کنند. البته فراموش نکنید مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک باشد، زیرا با عوارض جانبی همراه بوده و می‌تواند موقعیت سالمند را بدتر از این هم بکند.
آیا تغییرات رفتاری در سالمندان همیشه دلیلی بر پرخاشگری است؟
تغییر رفتاری در سالمندان همیشه به معنای پرخاشگری نبوده و شاید ناشی از احساسات دیگری نظیر ترس، اضطراب یا تنهایی باشد. اگر در تشخیص این نوع احساسات ناکام هستید، با متخصصی در این حوزه و همچنین روانشناس صحبت کنید تا شرایط درمانی بهتری را فراهم کرده باشید.
